Volgens een onderzoek van de Stichting BBVA vindt vrijwel iedereen in Nederland dat religie niet de grens van wetenschappelijke vooruitgang mag bepalen, maar dat ethiek wel nodig blijft

De wetenschap is een eeuwenoude menselijke onderneming. Ondanks de vele veranderingen door de jaren heen, zijn we het er tegenwoordig wel over eens dat de wetenschap steeds beter functioneert dankzij haar essentie: kritisch denken, innovatie en het streven naar feitelijke kennis. Onze vooruitgang gaat sneller dan ooit, successen in technologie en onderzoek stapelen zich op en, niet onbelangrijk, de band tussen wetenschap en ethiek was nog nooit zo stevig – terwijl religie zich meer aan de zijlijn bevindt dan ooit tevoren.

Uit het meest recente onderzoek van de Stichting BBVA naar het maatschappelijk beeld van de wetenschap blijkt dat 65% van de Nederlanders vindt dat ethiek wél grenzen mag stellen aan wetenschappelijke ontwikkelingen, terwijl maar liefst 92% vindt dat religie daar geen stem in hoort te hebben.

Als we deze cijfers vergelijken met die uit andere landen, dan zien we interessante verschillen. In de rest van Europa vindt 67% dat ethiek grenzen moet stellen aan de wetenschap, terwijl gemiddeld slechts 15% wil dat religie wetenschappelijke vooruitgang reguleert. In de VS ligt dat aandeel op 27% en in Turkije op 26%. Opvallend is Israël: daar wil zelfs 42% religieuze grenzen aan wetenschappelijk werk.

Wel vertrouwt men in Israël nog meer op ethiek dan wij – 72% pleit er voor een ethisch kader. De enige groep waar een meerderheid tégen ethische regulering van wetenschap is, is Turkije: daar wil 67% dat ethiek geen rol speelt. Misschien lijken hun keuzes minder invloedrijk, maar het brengt wereldwijd risico’s met zich mee.

Het blijft lastig te zeggen waarom hele bevolkingen zo denken. Natuurlijk zijn er economische, culturele en maatschappelijke factoren, maar volledig verklaren doen deze het niet. Neem Turkije: het land groeit als bestemming voor ‘medisch toerisme’. Denk niet alleen aan haartransplantaties; opleidingen in dit veld worden er net zo gestimuleerd als wij hier fietsvakanties promoten.

Vooral bij onderwerpen als voortplantingstoerisme en toekomstige ‘genetische reizen’ – waarbij men wellicht binnen tien jaar baby’s op maat kan samenstellen – worden ethiek en religie wél relevant. De Chinese onderzoeker He Jiankui trok wereldwijd kritiek toen hij genetisch gemodificeerde baby’s introduceerde. Spelen economische belangen achter banden tussen ethiek en regelgeving?

Waarschijnlijk komt het niet voort uit collectieve reflectie; het is onwaarschijnlijk dat een meerderheid al vooruitloopt op technologieën die nog nauwelijks bestaan. Maar het grotere punt is: onafhankelijk van de oorzaak, zijn landen als Turkije mogelijk broedplaatsen voor ethisch twijfelachtige technologische industrieën, en daarin staan ze niet alleen.

We nemen het worstcasescenario. Stel dat het anti-ethiek (67%) en anti-religie (74%) kamp in Turkije nauwelijks overlappen. Dan blijft alsnog zeker 41% over die wetenschap en technologie geen enkele morele grens wil opleggen. Een gedachtegang uit tijden waarin de menselijkheid in onderzoek al te vaak het onderspit moest delven.

Als het om toezicht op onderzoek gaat, vindt 32% van de Turken dat de overheid aan het roer moet staan. Slechts 15% kiest voor regulering door de maatschappij zelf; de helft vertrouwt op de wetenschap. In Israël pleit zelfs 37% voor overheidsregie, wat hen koploper maakt.

In Nederland ligt het aandeel voor staatsregulering op 16% – relatief hoog, maar fors lager dan in bovengenoemde landen. De helft van de Nederlanders wil wetenschappelijk toezicht in handen van onderzoekers zelf en bijna een derde kiest voor een maatschappelijke invulling. Waarom Turken zo vaak voor de staat kiezen blijft lastig te duiden, maar de context vergroot het risico op twijfelachtige technologische experimenten.

De toekomst van de genetische industrie staat open, maar is onvermijdelijk. Dergelijke data helpen om zicht te krijgen op de breedte van de discussie die ons binnenkort allemaal raakt.

Let op de nuance:

• Het BBVA-onderzoek wil vooral de maatschappelijke perceptie van wetenschap in kaart brengen in Nederland ten opzichte van andere landen. Maar opvallend zijn vooral de uiteenlopende visies, waarbij Nederland een handige graadmeter is voor bredere internationale ontwikkelingen.

Bronnen:

• Publieksonderzoek naar wetenschappelijke cultuur. Stichting BBVA. chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.fbbva.es/wp-content/uploads/2024/03/anexo-cultura-cientifica-internacional.pdf