De Tsjechische overheid heeft aangekondigd dat ze in speciale gevallen warmtecentrales zal toestaan om tijdelijk de strenge emissielimieten te overschrijden. Deze beslissing komt op een moment dat in heel Europa juist wordt ingezet op het zoveel mogelijk beperken van broeikasgassen. Wat betekent dit voor Nederland, de EU en de energiemarkt? Ik heb alles voor u uitgezocht – inclusief praktische voorbeelden en wat we van de Tsjechische aanpak kunnen leren.

Waarom neemt Tsjechië deze stap?

Vanaf maandag 5 september 2025 geldt in Tsjechië de “voorzorgsmaatregel energie-noodtoestand”. Die is bedoeld om het risico op gastekorten aankomende winter te verkleinen. Het ministerie van Industrie en Handel krijgt daardoor de ruimte om warmtecentrales toe te staan steenkool of lichte stookolie te gebruiken, zelfs als die brandstoffen de Europese emissie-eisen overschrijden. Het uitgangspunt is duidelijk: niemand wil in de kou komen te zitten.

Wat betekent het concreet voor centales?

• Meer vrijheid voor bedrijven om over te schakelen naar alternatieve brandstoffen als gas schaars is
• Warmtecentrales kunnen tijdelijk hogere emissies produceren
• Mogelijkheid tot inslaan van steenkool of olie, wat eerder niet mocht

Hoe reageert de Europese Unie?

Deze maatregel wringt met de koers van Brussel. De EU stuurt in 2025 – en zeker na COP29 in Milaan afgelopen november – aan op nog scherpere reductie van broeikasgassen. Volgens een recent EU-rapport is het verminderen van CO₂-uitstoot niet alleen een ambitie, maar keiharde noodzaak. Landen moesten begin dit jaar hun aangescherpte klimaattoezeggingen indienen. Tsjechië gaat, op korte termijn, daar dwars tegenin.

Waarom nu deze uitzonderingen?

In Tsjechië speelt de onzekerheid over de aanvoer van gas uit Rusland nog steeds een grote rol in het beleid. “We moeten voorbereid zijn op moeilijke tijden en zorgen dat niemand zonder warmte zit,” zegt minister Jozef Síkela. De maatregel geldt in eerste instantie twaalf maanden. Mocht de gascrisis aanhouden, kan die periode met nog een jaar worden verlengd. Flexibiliteit staat dus centraal, tot de situatie stabiliseert.

Wat vinden energie-experts?

Uit een recente analyse van het onafhankelijke onderzoekscentrum Ember blijkt dat tijdelijk overschakelen naar kolen minder impact heeft dan vaak gedacht – mits het écht kortstondig is en gepaard gaat met een duidelijk afbouwplan. Veel Nederlandse energiebedrijven, zoals Eneco of Vattenfall, hebben al soortgelijke noodscenario’s klaarliggen, vooral na de jaarlijkse stresstests door de Autoriteit Consument & Markt. Maar niemand ziet het als duurzame oplossing.

Korte termijn oplossing – wat kunnen we leren?

Het Tsjechische model laat zien dat strikte klimaatafspraken in de praktijk soms flexibel moeten worden toegepast bij bijvoorbeeld een ernstige gascrisis. Voor Nederland is het waardevol dit scenario paraat te hebben, zeker nu ook wij steeds meer inzetten op diversificatie van energiebronnen. Tegelijk blijft de boodschap helder: dit is geen vrijbrief voor structureel meer uitstoten. De urgentie richting CO₂-reductie blijft – uitzonderingen moeten uitzondering blijven.

Praktische tips voor consumenten en bedrijven

• Volg lokale updates via Rijksoverheid en Nederlandse energiemaatschappijen
• Maak waar mogelijk gebruik van collectieve inkoopacties voor duurzame warmte
• Bent u afhankelijk van gas? Onderzoek samen met uw gemeente alternatieven voor uw wijk
• Bewaar deze informatie – wie weet kan het komende winter relevant zijn

Tot slot

De ontwikkelingen in Tsjechië zijn geen losstaand geval en raken heel Europa. Duurzame energie blijft het grote doel, maar de realiteit vraagt soms om slimme – en tijdelijke – flexibiliteit. Laten we vooral niet vergeten om goed voorbereid te zijn, en samen te werken aan een energiezeker én schoon Nederland.