In 2025 zijn milieuvraagstukken in Nederland en Europa actueler dan ooit. Ook internationaal zien we dat groene organisaties steeds vaker naar de rechter stappen. Recent nieuws uit Tsjechië: meerdere milieuorganisaties hebben het Ministerie van Milieu aangeklaagd vanwege een uitzondering op strenge emissienormen voor kwik en stikstofoxiden bij de kolencentrale Chvaletice. Met deze zaak willen ze zorgen dat de centrale zich onmiddellijk aan de limieten moet houden – zélfs terwijl het proces loopt.

Elektrárna Chvaletice, bron: Petr1888, CC BY-SA 4.0

Waarom deze zaak zo belangrijk is

Drie invloedrijke milieuorganisaties – Greenpeace, Hnutí DUHA en Zelená pro Pardubickou – dienen samen een aanklacht in. Ze zijn het absoluut niet eens met het besluit van het Tsjechisch ministerie om de kolencentrale van Chvaletice tot 2031 fors meer kwik en stikstofverbindingen te laten uitstoten dan volgens EU-regels is toegestaan.

• Vervuiling dreigt te verdrievoudigen: Door de vrijstelling kan tot drie keer meer kwik in het milieu terechtkomen dan bij het volgen van de normen. Zowel milieubeschermers als omwonenden maken zich grote zorgen.
• Minstens 1.234 kilo extra kwik per jaar: Volgens initiële berekeningen van Hnutí DUHA zou de centrale van de Sev.en Energy groep (eigendom van de bekende miljardair Pavel Tykač) jaarlijks deze enorme hoeveelheid extra kwik mogen lozen.
• Stikstofoxiden óók een groot probleem: De uitzondering geldt niet alleen voor kwik, maar ook voor stikstofoxiden – tot meer dan 1.157 ton extra uitstoot is toegestaan.

De kritiek spitst zich toe op het feit dat het ministerie vóór 2025 eerder twee keer een verzoek tot vrijstelling afwees, maar deze nu toch ineens verstrekt, terwijl de gezondheidsrisico’s onverminderd groot zijn.

Citaten uit het veld: Wet vs. Gezondheid?

Volgens Jiří Koželouh, hoofd energieprogramma van Hnutí DUHA:

“Minister Hubáčková erfde onrechtmatige besluiten van haar voorgangers, waarbij grote kolencentrales werden bevoordeeld en de volksgezondheid aan haar lot werd overgelaten. De aanklacht is gericht op het herstel van deze misstappen – de minister is de enige die het tij kan keren, zoals het Tsjechisch regeringsakkoord ook voorschrijft.”

Hoe kan één vrijstelling zoveel impact hebben?

Naast lokale vervuiling hebben de beslissingen van grote energiebedrijven in Midden-Europa vaak effect op heel Europa. Kwikvervuiling verspreidt zich via lucht en water – denk aan de visstand in de Noordzee of onze rivieren! In Nederland merken we deze trends snel op in rapportages van bijvoorbeeld het RIVM.

• Het besluit werd pas in november 2024 genomen – drie maanden ná inwerkingtreding van de nieuwe normen.
• Tot die tijd kon de centrale gewoon doordraaien, zonder restricties – een vrij onbegrijpelijke situatie.

Wat willen de milieuorganisaties bereiken?

Met deze rechtszaak – ondersteund door advocatenkantoor Frank Bold – verwijzen de organisaties naar het Europese en Tsjechische recht. Uitzonderingen mogen, juridisch gezien, nooit leiden tot ernstige milieuschade.

Centraal in de aanklacht staat het verzoek aan de rechter om een voorlopige voorziening: de centrale moet zich ook tijdens de rechtszaak aan de emissienormen houden. Zo’n juridische maatregel kennen we in Nederland ook: het voorkomt onomkeerbare milieuschade terwijl rechters nog beslissen.

“Volgens het Tsjechisch recht kan de Minister van Milieu zelf het besluit heroverwegen en aanpassen vóórdat de rechtbank uitspraak doet. Zou dat gebeuren, dan komt de rechtszaak zelfs te vervallen,” aldus jurist Eliška Beranová van Frank Bold.

Wat betekent dit voor Nederland?

Hoewel dit over Tsjechië gaat, is de Nederlandse situatie vergelijkbaar. Ook bij ons zijn uitzonderingen op milieuregels regelmatig onderwerp van debat, denk aan discussies rond Tata Steel of chemische bedrijven in de Rotterdamse haven.

Deze zaak in Tsjechië bewijst opnieuw dat kritische burgers en organisaties het verschil kunnen maken – óók als het systeem in eerste instantie faalt.

Praktische tips voor de Nederlandse lezer

• Volg actuele milieuzaken zoals deze via organisaties als Greenpeace Nederland of Milieudefensie.
• Maak bezwaar of teken petities als u vindt dat bedrijven te veel ruimte krijgen om het milieu te vervuilen.
• Check via lokale nieuwsplatforms (bijv. NU.nl, NOS of Follow the Money) of vergelijkbare uitzonderingen worden besproken in uw eigen regio.
• Kijk eens op de kaart van het RIVM voor actuele cijfers over luchtkwaliteit en emissies in uw buurt.

Tot slot

Eén vrijstelling kan grote gevolgen hebben. Als burger, professional of bewuste Nederlander loont het om op de hoogte te blijven. Thuis op de bank lijkt het ongrijpbaar; maar succesverhalen als deze rechtszaak laten zien dat verandering soms van onderaf begint. Deel dit artikel met anderen en draag zo bij aan een gezondere toekomst – lokaal én Europees.