De strijd om schonere lucht in Europa is niet nieuw. Dertig jaar geleden stonden de Jizerské en Krušné bergen model voor wat er mis kon gaan door vervuilende uitstoot. Zure regen vernietigde bossen — en dat vooral door zwaveldioxide uit kolencentrales. In 2025 kampen we met vergelijkbare problemen en recente cijfers uit Tsjechië tonen dat de milieubewaking alle hens aan dek vraagt.

Rook uit een kolengestookte elektriciteitscentrale
Afbeelding: PublicDomainPictures / Pixabay

Uitstoot ruim boven limiet: feiten en cijfers

De Tsjechische Milieuinspectie stelde al in 2019 vast dat ENERGY Ústí nad Labem, a.s. ver boven de emissielimiet voor zwaveloxiden uitstootte. In dat jaar kwam er 353,6 ton vrij, terwijl 229,77 ton de wettelijke limiet was. De boete? Slechts 300.000 kronen, omgerekend nog geen €12.000. Veel Nederlandse bedrijven zouden hier enkel hun schouders over ophalen.

Integrale vergunning: schending van basisregels

Waarom is dit zo ernstig? ENERGY Ústí nad Labem beschikt over een zogenoemde geïntegreerde vergunning sinds 2008, waarmee het bedrijf warmte en elektriciteit mag produceren met een nominaal vermogen van >50 MW. Milieu-inspecteurs benadrukken dat dit soort bedrijven verplicht zijn aan strenge milieueisen te voldoen. Schending hiervan wordt dan ook aangemerkt als een zwaar vergrijp binnen hun dagelijkse bedrijfsvoering.

Eén van de inspecteurs licht toe: “De daadwerkelijke schade aan het milieu is moeilijk exact te kwantificeren, maar hogere SO2-uitstoot dan toegestaan betekent simpelweg een direct slechtere luchtkwaliteit rondom de centrale.”

Volgens milieubewegingen werkt zo’n boete overtredingen in de hand

Milieuorganisaties als Hnutí DUHA en Greenpeace noemen de opgelegde geldboete lachwekkend laag. Het maximum voor deze overtreding ligt namelijk bij 10 miljoen kronen (~€400.000). Zelfs de inspectie bestempelt het vergrijp als ernstig, waardoor een boete van deze omvang volgens de organisaties elke afschrikwekkende werking mist.

• Hoge boetes zijn er niet voor niets: ze moeten bedrijven tot investeren in schonere technologie dwingen.
• Maar in de praktijk kiezen bedrijven er vaak voor gewoon de boete te slikken: dat is goedkoper dan investeren in nieuwe filters of schonere installaties.

In de woorden van Jiří Koželouh, hoofd energieprogramma bij Hnutí DUHA: “Een zware overtreding wordt afgestraft met een boete op het niveau van slechts 3% van het maximum. De milieuwetgeving biedt zo juist een handleiding: als je het uitrekent, kom je goedkoper uit met de boete dan met een investering in schonere technologie.”

Wat betekent dit voor Nederland?

Nederland is, net als Tsjechië, afhankelijk van strenge controle op industriële uitstoot. De geschiedenis van onze eigen energieregio’s – denk aan Limburg of de Rotterdamse haven – toont hoe snel luchtverontreiniging uit de hand kan lopen zonder handhaving. Zwaveloxiden zijn berucht vanwege hun bijdrage aan zure regen, iets wat bijvoorbeeld het Nationale Park De Hoge Veluwe decennia lang parten speelde.

Bergen weer groen dankzij strengere normen

Dankzij strengere normen en controles zijn de Krušné en Jizerské bergen in Tsjechië in de afgelopen decennia weer tot leven gekomen. Dode bomen maakten plaats voor groene heuvels. Maar die vooruitgang is niet vanzelfsprekend of onomkeerbaar.

• Strenge handhaving voorkomt een terugval naar oude tijden van zure regen.
• Een realistisch boetebeleid is essentieel als echte stok achter de deur.

Laat de Tsjechische boete een waarschuwing zijn: milieubescherming leeft niet van papieren regels, maar van handhaving en echte consequenties. Nederland loopt op dit gebied voorop, maar zelfs hier is waakzaamheid geboden — zowel door burgers, beleidsmakers als bedrijven zelf.