De Tsjechische landschappen ondergaan momenteel een revolutionaire metamorfose. Vruchtbare akkers verdwijnen in hoog tempo en maken plaats voor distributiecentra, nieuwe snelwegen en – steeds vaker – grootschalige energieprojecten. Deze trend verandert niet alleen het gezicht van het land, maar heeft ook direct invloed op de Tsjechische voedselzekerheid.
Stop akkers, start infrastructuur: Sinds 2010 is Tsjechië al een oppervlak aan landbouwgrond kwijtgeraakt ter grootte van twee keer Amsterdam. Waar eerst basisvoorzieningen voor de voedselvoorziening stonden, zie je nu opslagloodsen en transportprojecten. Volgens het Ministerie van Milieu verdwijnt jaarlijks ongeveer 700 hectare landbouwgrond. Het meest zorgelijke? De helft daarvan betreft juist de vruchtbaarste gronden – de beroemde ‘zwarte aarde’ – essentieel voor oogsten als tarwe en gerst.
Van graan naar biobrandstof en zonneparken
Tussen 2022 en 2023 zagen we een fors verlies aan winterkoolzaad en granen (respectievelijk 36.000 en 35.000 hectare minder). In het jaar tot november 2024 is de daling milder – 1.382 hectare graan en 1.095 hectare koolzaad verdwenen volgens het Tsjechisch bureau voor statistiek. Maar het patroon is al jaren duidelijk: landbouwgrond wordt steeds vaker vervangen door technische gewassen, buitenlandse uitvoer of staat zelfs helemaal braak.
Traditionele gewassen als tarwe en gerst maken snel plaats voor producten ten behoeve van biobrandstoffen (denk aan koolzaadolie, gebruikt in biodiesel) en export. Zonne-energie is ook in opkomst: volgens recente schattingen zijn duizenden hectares inmiddels benut voor zonneparken – en dat aantal stijgt (vooral sinds 2020).
Erosie, waterbeheer en stijgende grondprijzen
Verlies van landbouwgrond in Tsjechië komt niet alleen door bebouwing. Ook de kwaliteit van de aarde loopt flink terug. Schrik niet: tot wel 60% van de akkers is bedreigd door erosie – waarbij water of wind de vruchtbare laag letterlijk wegvaagt. Vanaf juli 2025 gelden daarom strengere landbouwregels op risicovolle locaties, allemaal in het teken van betere bodembescherming.
Vraag naar grond jaagt de prijzen bovendien omhoog. Agrarische grond kost tegenwoordig tussen de 55 en 165 euro per vierkante meter – afhankelijk van de plek een enorm verschil. Voor boeren, projectontwikkelaars of investeerders in zonne-energie is landbouwgrond uitgegroeid tot een razend populaire – en dure – investering.
Agrivoltaics: energie én landbouw samen
Onder druk van maatschappelijke kritiek heeft het Tsjechisch parlement in 2024 een nieuwe wet aangenomen die ‘agrivoltaics’ regelt: de combinatie van landbouw met zonne-energie. Sinds juli kan er dus zonnepanelen geplaatst worden boven bijvoorbeeld wijngaarden, hopvelden en boomgaarden, zonder dat de grond daarvoor officieel uit het landbouwregister wordt gehaald.
Dubbel gebruik: Agrivoltaics maakt het mogelijk om tegelijk gewassen te verbouwen en elektriciteit op te wekken.
Nieuw sinds januari 2025: speciale subsidies voor moderne agrivoltaics. Boeren kunnen dus investeren in systemen die opbrengst én energie combineren. Volgens deskundigen kun je met slechts 0,5% van alle landbouwgrond al zo’n 10–12 TWh stroom per jaar genereren – zonder minder voedsel te telen. Dat biedt perspectief voor slimme energie-oplossingen zonder dat landbouw het onderspit hoeft te delven.
Wat betekent dit voor u?
Minder landbouwgrond of slechtere bodemkwaliteit raakt niet alleen de boer: ook uw portemonnee merkt het verschil. Hoe minder lokaal voedsel we produceren, hoe afhankelijker we worden van import – en dus schommelen de prijzen sterker mee met de internationale markten.
Daarnaast houdt uitgeputte aarde minder water vast. Dat verhoogt de kans op overstromingen bij zware regen en zorgt in de zomer sneller voor droge periodes. De effecten gaan al lang verder dan het boerenbedrijf: ook de infrastructuur, dorpen en huishoudens ondervinden er direct de gevolgen van.
Bovendien: de marktprijs voor goede landbouwgrond kan de komende jaren tot wel €1,600.000 per hectare stijgen (!). Kleinschalige familiebedrijven en jonge boeren wordt het zo bijna onmogelijk gemaakt om zelf grond aan te kopen.
Hoe nu verder?
Experts adviseren om vruchtbare akkers zoveel mogelijk te sparen. Alternatief? Gebruik ‘brownfields’: voormalige fabrieksgebieden, oude kazernes en leegstaande opslaglocaties waarvan er in Tsjechië momenteel naar schatting meer dan 4.000 zijn. Voor agrivoltaics geldt: heldere spelregels zijn essentieel. Anders dreigt zonne-energie in de landbouw alsnog een verborgen vorm van gronduitbreiding te worden, ten koste van onze voedselvoorziening.
De les? Duurzame landbouw en energie moeten hand in hand gaan, niet ten koste van elkaar. Alleen zo blijft Tsjechië (en met uitbreiding heel Europa) weerbaar en voedzaam voor komende generaties.
