In Nederland en heel Europa wordt afscheid genomen van steenkool gezien als een van de hoekstenen van klimaatbeleid. Toch blijkt uit nieuw onderzoek van de Universiteit van Hamburg dat het simpelweg stopzetten van steenkoolwinning en -verbranding het klimaat mogelijk minder helpt dan verwacht. Hoe zit dat precies? En wat betekent het voor onze plannen richting een duurzame toekomst?

Steenkool gedag zeggen? Het klinkt als een logische stap. Toch kan het effect op onze CO₂-uitstoot tegenvallen, waarschuwen Duitse onderzoekers.

Foto: Unsplash

Waarom alleen stoppen met steenkool niet genoeg is

De focus op het sluiten van kolencentrales leeft sterk in Nederland. Denk aan de recente discussie rond de Amercentrale van RWE of de stappen van Uniper. Volgens het Hamburgse onderzoek is het effect van deze maatregelen echter niet zo eenduidig. Zodra landen stoppen met steenkool, daalt de vraag naar zogeheten emissierechten (ETS). Het aanbod van deze rechten blijft echter gelijk, waardoor de prijs zakt. En juist dat is het probleem.

Het waterbedeffect: Schuiven met emissies

Het onderzoek introduceert een treffende term: het waterbedeffect. Als de druk op de ene plek afneemt, komt die ergens anders weer opzetten. In eenvoudige taal: wanneer een sector minder emissierechten gebruikt (door bijvoorbeeld minder steenkool te verstoken), kopen andere sectoren deze goedkoop op. Denk aan de zware industrie of luchtvaart, die vaker in het nieuws zijn in verband met groeiende uitstoot.

• Goedkopere emissierechten maken aanvullende uitstoot elders aantrekkelijker.
• De totale EU-uitstoot daalt hierdoor mogelijk minder hard dan beoogd.

En Nederland dan?

Ons land wil, net als Duitsland en België, vroegtijdig van steenkool af — sommigen zien 2030 als een reëel sluitingsjaar. Maar zonder duidelijke koppeling aan het Europese Emissiehandelssysteem (de ETS-markt) bestaat het risico dat de winst hier teniet wordt gedaan door extra vervuiling elders, bijvoorbeeld in Polen of Zuid-Europa.

Bovendien zien we dat Nederlandse netbeheerders, zoals TenneT, samenwerken met Duitse en Belgische systemen. Dit betekent dat elektriciteit – en daarmee emissies – tussen landen verschuiven als de energiemix verandert. Het is dus belangrijk breder te kijken dan onze landsgrenzen.

Wat is er nodig voor écht effect?

• Emissierechten direct schrappen: Stoppen met steenkool zou gepaard moeten gaan met het uit de markt nemen van gelijkwaardige ETS-rechten.
• Beter Europees beleid: Nationale besluiten hebben pas volle klimaatkracht als ze ondersteund worden door Europese coördinatie.
• Aandacht voor economische gevolgen: Vervroegde sluitingen kunnen voor bedrijven niet rendabel zijn zonder compensatie uit Brussel of Den Haag. Overleg met de industrie is dus essentieel.

Praktische tips vanuit het onderzoek

1. Sluit als overheid akkoorden met andere Europese landen voor het gezamenlijk verminderen én vernietigen van emissierechten.
2. Blijf informeren over de actuele prijs van ETS-rechten; dit is bepalend voor het tempo van verduurzaming in sectoren.
3. Als burger: volg lokale nieuwsbronnen zoals de Volkskrant en NU.nl of check rapporten van het Planbureau voor de Leefomgeving om het debat scherp te houden.

Een laatste inzicht

We zijn in Nederland terecht trots op onze stappen richting een duurzame samenleving. Maar deze studie onderstreept dat eenvoudige oplossingen soms schijnoplossingen zijn. Echte vooruitgang vraagt om samenwerking over landgrenzen heen én om het slim aanpassen van bestaande marktsystemen. Alleen zo vermijden we dat het klimaatbeleid een waterbed is waar de druk zich simpelweg verplaatst.