Korte, toevallige gesprekken met vreemden activeren onze beloningscentra in de hersenen en verminderen stress. Dit geldt zeker tijdens een crisis, maar eigenlijk altijd.

Of het nu gaat om een grote stroomstoring — zoals we vorig jaar in Amsterdam zagen — of een andere ingrijpende gebeurtenis: contact met anderen, zelfs onbekenden, is onmisbaar voor uw mentale veerkracht. Dit verlangen naar verbinding zit diep verankerd in onze biologie én Nederlandse cultuur.

Mensen zijn van nature samenwerkers. De Amerikaanse neurowetenschapper Matthew Lieberman vergeleek ons sociale brein jaren geleden al met onze behoefte aan water of brood: we floreren dankzij sociaal contact. Tijdens positieve interacties maakt ons brein oxytocine, dopamine en endorfines aan—stoffen die stress tegengaan en ook onze fysieke gezondheid ondersteunen.

Het stresssysteem, gestuurd door de hypothalamus-hypofyse-bijnier-as (HPA), reageert opvallend sterk op de nabijheid van anderen. Neurobeeldvormend onderzoek aan onder meer het AMC liet zien dat angstgebieden in de hersenen tot rust komen wanneer we samen zijn.

Toch trekken mensen zich bij hedendaagse crises vaak verder terug. Een internationale studie wees uit dat meer dan een derde van de jongeren last heeft van sociale angst. In de VS liep dat zelfs op tot 58%. De coronapandemie verergerde dit wereldwijd; volgens de WHO stegen de cijfers van angst en depressie met 25%.

Het wrange is: juist als we verbinding het hardst nodig hebben, isoleren we ons sneller—en dat vergroot juist de impact van de crisis.

“Onzekerheidsintolerantie”, oftewel slecht omgaan met onvoorspelbaarheid, vergroot onze kwetsbaarheid voor angstklachten. Maar juist socialiseren werkt als krachtige buffer: we delen ervaringen, normaliseren emoties, zien dingen in perspectief en krijgen geruststellende informatie.

Na de tsunami in Japan in 2011 waren overlevenden met hechtere sociale netwerken mentaal aantoonbaar sterker dan zij die het zonder sociale steun moesten stellen, zélfs als ze hetzelfde hadden meegemaakt.

De verrassende kracht van vluchtige contacten

Het hoeven geen diepe banden te zijn. Korte uitwisselingen met een onbekende—zoals een praatje op de metro van Rotterdam of bij de kassa van Albert Heijn—doen ook wonderen. Onderzoek toonde aan dat een paar woorden wisselen met vreemden in het OV merkbaar het humeur verbetert, ook als men dat zelf vooraf niet verwacht.

Juist die kleine momenten activeren ons beloningssysteem en verzachten de negatieve effecten van aanhoudende stress.

Technologie: brug of barrière?

Tijdens de lockdowns zijn we allemaal massaal gaan videobellen en WhatsAppen—niet zonder resultaat, want digitaal contact bood echt verlichting. Maar uit onderzoek van onder andere Universiteit Utrecht blijkt: social media gebruik kan ook stress of sociale angst versterken, zeker onder jongeren.

De valkuil is wanneer digitale communicatie fysiek contact volledig vervangt in plaats van aanvult. Sinds het opheffen van de maatregelen ervaart menig Nederlander “herintredingsangst”—de limieten van alleen online contact worden dan pijnlijk duidelijk.

Praktische tips voor sterke sociale veerkracht

Onze sociale veerkracht versterken? Er zijn bewezen manieren die niet alleen mentaal, maar ook fysiek voordelen opleveren—door onder meer het versterken van het immuunsysteem en het tegengaan van ontstekingsprocessen.

• Maak fysieke ontmoetingen prioriteit, zolang die veilig zijn.
• Bouw routine op: spreek bijvoorbeeld elke maand af met vrienden of ga regelmatig op bezoek bij familie.
• Koester uw ‘zwakke’ banden: een praatje met de buurvrouw, barista of buschauffeur doet ertoe.
• Word actief in uw buurt—verenigingen, vrijwilligerswerk, buurtbarbecues: het loont stuk voor stuk.
• Beperk negatieve nieuwsconsumptie: blijf op de hoogte, maar zoek ook positieve verhalen op.

Vanuit beleid is het verstandig om te investeren in programma’s die sociale samenhang aanjagen. Denk aan buurtinitiatieven in steden als Groningen of landelijke campagnes gericht op verbinding. Ook scholen kunnen bewust inzetten op het versterken van sociale vaardigheden en emotionele weerbaarheid bij kinderen en jongeren.

Als crisismaatregelen sociale afstand vragen, zorg dan voor veilige alternatieven: bijvoorbeeld buurtbelleningen buiten of virtuele borrels.

Samengevat: als onzekerheid u tot afzondering uitnodigt, is het antwoord om juist bewust te blijven verbinden met anderen. Of het nu gaat om een gesprek in het café of een stevige buurtband—alle sociale interactie draagt bewezen bij aan uw mentale én fysieke gezondheid.

In een snel veranderende samenleving is investeren in sociale relaties geen luxe, maar bittere noodzaak—en eigenlijk het krachtigste medicijn dat we in handen hebben.

Juan Moisés de la Serna – Psycholoog en universitair docent, Internationale Universiteit van Valencia

Dit artikel is mede-gefaciliteerd door The Conversation

– Ga naar de wetenschapssectie Derde Millennium