“De hormoon van deze cellen werd decennia geleden al bij mensen ontdekt, maar niemand wist echt wat het deed”, aldus de onderzoekers.

Wetenschappers bestuderen monogamie bij mensen en dieren al jaren, meestal in relatie tot bekende hormonen zoals oxytocine – het zogenaamde ‘knuffelhormoon’. Toch blijkt uit recente, baanbrekende inzichten dat een ander, veel minder bekende hormoon wel eens de echte ‘motor’ achter trouw gedrag kan zijn. En het interessante is: we kennen dit hormoon al jaren, maar pas recent hebben onderzoekers grip gekregen op wat het nu écht doet.

Onder leiding van Andrés Bendesky dook een team van de Columbia Universiteit diep in het leven van de Noord-Amerikaanse veldmuis (Peromyscus polionotus). Waarom kiest deze soort voor een levenslange partner, terwijl nauwe soortgenoten zoals de hertmuis allesbehalve monogaam zijn? Het antwoord, zoals gepubliceerd in het tijdschrift Nature, ligt in een specifieke hormoonproducerende cel.

Bendesky vertelt: “Het hormoon waar we het over hebben, werd bij mensen al tientallen jaren geleden ontdekt, maar tot nu was onduidelijk welke rol het speelt. In veldmuizen lijkt het direct betrokken te zijn bij oudergedrag – en mogelijk ook bij mensen.”

Muizen als spiegel voor ons eigen gedrag

Voor dit onderzoek werden twee nauw verwante muizensoorten met elkaar vergeleken: de hertmuis (Peromyscus maniculatus), die van Alaska tot Midden-Amerika voorkomt, en de ‘trouwe’ veldmuis uit Florida en Georgia. Ondanks hun overeenkomsten in bouw en genen, verschillen deze muizen enorm in hun liefdesleven. De hertmuis is uitgesproken promiscue – in één nest met jongen kunnen wel vier verschillende vaderdieren zitten –, terwijl zijn kleine neef levenslang voor één partner kiest.

Waar zit het verschil?

• Glansrol voor de bijnieren: De wetenschappers bekeken de bijnieren, die diep in de buik liggen en allerlei hormonen produceren: van stresshormonen als adrenaline tot geslachtshormonen.
• Maat telt: De bijnieren van monogame muizen zijn, gecorrigeerd voor lichaamsgewicht, zes keer groter dan die van promiscuë muizen! Zo’n extreem verschil binnen verwante diersoorten is uniek in de zoogdierenwereld.

Uit genetisch onderzoek bleek dat het gen Akr1c18 bij monogame muizen véél actiever is. Dit gen maakt een enzym waarmee een opzienbarend hormoon wordt aangemaakt: 20⍺-OHP. Ook mensen maken dit hormoon aan, maar tot voor kort bleef de functie een raadsel.

Het hormoon dat gedrag verandert

Toen de onderzoekers extra 20⍺-OHP toedienden aan de doorgaans grillige hertmuizen, gebeurde er iets opmerkelijks: ineens begon 17% van deze ‘vrije vogels’ hun jongen te verzorgen – inclusief terugbrengen naar het nest. Dit is het eerste bewezen voorbeeld van een hormoon dat zorgt voor ouderszorg bij normaal gesproken niet-zorgzame dieren.

Daarmee opent zich een nieuw venster op hoe monogamie hormonaal wordt aangestuurd. En het levert interessante vragen op over de biologie van trouw bij mensen.

Ongekende ontdekking: de ‘zona inaudita’

Meestal hebben bijnieren drie lagen. Maar bij monogame muizen ontdekten de wetenschappers een volstrekt nieuwe, vierde zone: de ‘zona inaudita’ – letterlijk ‘nog nooit gehoord’ in het Latijn. Volgens co-onderzoeker Natalie Niepoth: “Zo’n cel is eerder bij geen enkel dier waargenomen.”

In deze zone vonden zij maar liefst 194 genen (waaronder Akr1c18) die veel actiever zijn dan in andere cellen van de bijnier. De volgende stap? Onderzoeken of mensen eenzelfde ‘monogamiecel’ en hormoonniveaus hebben.

Wat betekent dit voor ons?

• Nieuwe kijk op relaties: Het is goed mogelijk dat een klein aantal hormonen onze neiging tot trouw sterk beïnvloedt.
• Regionaal DNA: Hoe interessant is het dat deze ontdekking uit Amerikaanse muizen komt, maar impact kan hebben op begrip van relaties hier in Nederland?
• Wat kunt u hiermee? Blijf vooral nieuwsgierig! Misschien weten we over een paar jaar meer over het ‘biologische script’ van onze eigen relatiekeuzes.

Voor nu: de wetenschap heeft weer een stukje onthuld van het grote relatiepuzzel – en dat smaakt naar meer.