Eerste tastbare bewijs van vroege menselijke aanwezigheid op ons continent

Stelt u zich eens voor: in het westen van Oekraïne, bij Korolevo, hebben archeologen werktuigen opgegraven die maar liefst 1,4 miljoen jaar oud zijn. Daarmee zijn deze vondsten niet alleen de oudste bekende gereedschappen van Europa, maar vormen ze ook hét bewijs dat de eerste mensen van oost naar west het continent hebben betreden.

Het toonaangevende tijdschrift Nature publiceerde recentelijk de uitgebreide beschrijving van deze ontdekking. Voor het eerst beschikt Europa over een door betrouwbaar onderzoek gedateerd bewijs van de allervroegste hominide bewoning. Voor velen uit het vakgebied – en daar reken ik mezelf ook bij – is dit een echte mijlpaal. Het verhaal van verspreiding van onze soort krijgt hiermee een extra dimensie.

Waarom deze vondst zo bijzonder is

Tot nu toe worstelden wetenschappers met een fascinatie en frustratie: we wisten dat de eerste hominiden ergens tussen 2 miljoen en 1 miljoen jaar geleden in Eurazië arriveerden. Maar harde, goed gedateerde aanwijzingen ontbraken, vooral uit deze vroege periode van het paleolithicum. Het gebied Korolevo, bekend sinds de jaren ‘70 vanwege zijn paleolithische werktuigen, kon jarenlang niet exact worden gedateerd.

Geavanceerde dateringstechnieken brengen helderheid

Onder leiding van Roman Garba, verbonden aan het Instituut voor Archeologie van de Tsjechische Akademie van Wetenschappen, is daar nu verandering in gekomen. Door middel van een vernieuwende techniek – gebaseerd op radioactieve nuclide-ontbinding – wisten zij de ouderdom van de sedimentlagen waarin deze stenen werktuigen zijn teruggevonden, zeer precies vast te stellen.

De kern van deze methode ligt in het bestuderen van de natuurlijke afbraak van radioactieve atomen in gesteente en organisch materiaal. U kent vast koolstofdatering, maar bij deze vondst zijn nóg complexere processen ingezet. Dat het zo nauwkeurig gelukt is, toont aan hoe ver archeologisch onderzoek inmiddels is gekomen.

Waarom vestigden de eerste mensen zich juist hier?

• Gunstige perioden: Onderzoek naar klimaatsverandering laat zien dat de regio tijdens warme tussenijstijden ideaal was voor menselijke migratie.
• Schakelpunt: Korolevo ligt precies tussen de Kaukasus en Zuidwest-Europa – beide gebieden waarvan we al wisten dat ze rond 1,8 en 1,2 miljoen jaar geleden bewoond waren.
• Strategische ligging: De site functioneerde waarschijnlijk als een soort ‘springplank’ voor de verdere verspreiding van mensen over Europa.

De impact van Oekraïense vondsten op het Europese mensbeeld

Dankzij Korolevo krijgen we nu een logischere kaart van hoe vroege mensen Europa bereisden. Niet langer zijn het alleen de beroemde sites in Zuid-Frankrijk of Spanje die centraal staan: onze regio komt steeds meer in beeld als essentieel hoofdstuk in de prehistorie. Nederlandse wetenschappers – bijvoorbeeld aan het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden – kijken met gezonde jaloezie naar deze primeur.

Wat betekent dit voor ons beeld van Europa?

Met deze precieze datering springt Oekraïne naar voren als bewijs dat Europa van oost naar west werd gekoloniseerd – een hypothese die al decennia werd aangenomen, maar nooit eerder zo overtuigend werd aangetoond.

Zelf krijg ik bijna kippenvel bij het idee dat in deze oeroude laag mensen hun werktuigen achterlieten, vermoedelijk jagend of verzamelend langs wat nu de Karpaten zijn. Het is een reminder dat migratie, innovatie en aanpassing altijd deel van ons bestaan zijn geweest.

De geschiedenis van Europa is ouder, internationaler en – eerlijk is eerlijk – spannender dan we dachten.

Tips om meer over Nederlandse prehistorie te ontdekken

• Plan een bezoek aan het Hunebedcentrum in Borger voor de oudste monumenten van Nederland.
• Verdiep u in steentijd vondsten uit Noord-Brabant, te zien in het Noordbrabants Museum.
• Volg de nieuwste archeologische updates via lokale platforms als Archeologie Online.

Slotgedachte

Deze ontdekking in Oekraïne laat zien dat er nog veel te ontdekken valt over wie wij als Europeanen zijn – en waar onze wortels écht liggen. Misschien loopt er binnenkort wel net zo’n baanbrekende opgraving (of vondst) ergens in Nederland. De toekomst van archeologie is spannend, en deze vondst bewijst waarom.