“Onze bedoeling is meer inzicht te krijgen in gedrag rondom extreme rivaliteit, agressie en sociale verbondenheid binnen en tussen fanatieke groepen,” zeggen de onderzoekers.

Zowel ons sociale als individueel gedrag wordt in de kern aangestuurd door ons brein. Toch lopen deze gedragsvormen vaak in elkaar over – ze zitten allebei verankerd in onze hersenen. Fanatisme is hier een mooi voorbeeld van; het kan zich uiten in een groep, maar zeker ook op persoonlijk niveau. Maar wat gebeurt er nu precies in het brein van een fanatiekeling?

Een recent onderzoek, gepresenteerd op de Jaarlijkse Bijeenkomst van de Amerikaanse Radiologische Vereniging, toont aan dat voetbalfans andere hersenactiviteit vertonen tijdens het kijken naar een wedstrijd. De studie werd geleid door Francisco Zamorano Mendieta. Interessant is dat deze inzichten niet alleen relevant zijn voor sportfanatisme, maar ook voor gebieden als politiek—waar groepsgevoel en rivaliteit net zo goed domineren.

Volgens Zamorano is het doel van het onderzoek “duidelijk krijgen hoe extreme rivaliteit, groepsbanden en zelfs agressie bij fanatieke groepen ontstaan en functioneren”.

Rivaliteit hoort al eeuwen bij sport, en supporters zijn vaak vol passie voor “hun” club en spelers. Ze beleven een emotionele achtbaan bij winnen of verliezen, juichen bij doelpunten of balen bij een dubieuze beslissing. In landen als Nederland zie je deze toewijding naar Ajax, Feyenoord of PSV, net zoals in Zuid-Amerika fans hun favoriete teams koesteren.

Om meer te begrijpen over wat zich onder de hersenpan van een fan afspeelt, koos het team van Zamorano 43 gezonde, mannelijke vrijwilligers die fan zijn van Chileense voetbalclubs. Zij ondergingen een fMRI-hersenonderzoek.

De onderzochte supporters kwamen van de twee populairste clubs in Chili (Universidad Católica en Colo Colo)—traditionele rivalen. In totaal bekeken 22 fans van de ene club en 21 van de andere samen een serie fragmenten, na eerst te zijn getest op hun mate van fanatisme en psychologische kenmerken.

Zamorano legt uit: “Wanneer je team wint, wordt het beloningssysteem in je brein actief. Bij verlies daarentegen gaat de ‘mentaliserende’ netwerk aan. Dit zorgt voor meer zelfreflectie en kan het verlies wat verzachten. Tegelijk zagen we dat het brein minder goed schakelt tussen emotie en rationeel denken, wat de kans op impulsief of storend gedrag vergroot.”

Alle deelnemers kregen een compilatie met 63 goals te zien. Terwijl ze de wedstrijden bekeken, werd hun hersenactiviteit gemeten met fMRI—oftewel, hun bloedtoevoer en daarmee activiteit werd gevolgd. Hieruit bleek dat de hersenen daadwerkelijk anders reageren bij winst of verlies van het favoriete team. Volgens het onderzoek levert dat waardevolle inzichten op, die ook buiten de sport bruikbaar zijn.

Zamorano zegt: “Mensen zoeken van nature sociale verbindingen—via sportclubs, leesgroepen of zelfs online fora. Meestal draait het daarbij om gedeelde normen en interesses, maar soms sluipt er groepsdenken in, wat kan leiden tot onbegrip of polarisatie.”

Het fanatisme van sportliefhebbers is een opvallend voorbeeld van intense emotionele betrokkenheid, gedragingen die soms over de schreef gaan, en verlies van rationeel denken. Onderzoek naar groepsgedrag en loyaliteit vraagt om een stevige wetenschappelijke basis, want bij onderwerpen als politiek, identiteit en religie is het vinden van de neurologische wortels vaak extra lastig—de emoties lopen hier soms hoog op.

“Als we begrijpen hoe groepstrots en competitie werken,” aldus Zamorano, “krijgen we nieuwe inzichten in besluitvorming en sociale dynamiek. Zo leren we beter hoe samenlevingen functioneren.”

Sportsupporters bieden onderzoekers een unieke kans: hun vurige toewijding aan hun club zorgt voor meetbare patronen in de hersenen, zonder de heftigheid van politieke discussies. De focus kan dan liggen op de rol van negatieve emoties, mentale remmingen en hoe iemand zich weer herpakt na een teleurstelling. Wat het onderzoek nog niet onderzocht heeft, is hoe vrouwen door fanatisme in hun brein reageren—dat biedt ruimte voor vervolgstudie.