Volgens onderzoek vermijden we vaak bewust te weten hoe onze daden anderen beïnvloeden

Het gebeurt vaker dan u denkt: we houden liever onze ogen dicht voor de gevolgen van ons gedrag. Uit diverse studies bleek al dat een beetje egoïsme of zelfs botheid zo z’n voordelen kan hebben in sociale relaties. Maar recent onderzoek toont aan dat we ook bewust voor onwetendheid kiezen als strategie.

Uit een grootschalig onderzoek van de American Psychological Association blijkt: zodra mensen mogen kiezen om te weten hoe hun acties anderen raken, kiest ruim 40% er regelmatig voor om het juist níet te weten.

“Deze bewuste onwetendheid zien we in het dagelijks leven continu terug”, vertelt onderzoeksleider Linh Vu. “Consumenten slaan bijvoorbeeld informatie over waar producten vandaan komen vaak over. Wij wilden weten hoe gangbaar én schadelijk dit fenomeen nou echt is – en waarom mensen onwetendheid actief zoeken.”

Het team van Vu maakte een meta-analyse van 22 verschillende onderzoeken met in totaal 6.531 deelnemers. Al deze studies – uitgevoerd in laboratoria én online – werkten met experimenten waarbij de ene groep altijd wist wat de gevolgen waren van hun keuzes en de andere groep zelf kon kiezen of ze dit wilden weten.

In één test moesten deelnemers kiezen tussen een lagere beloning (€5) of een hogere (€6). Bij de lagere optie kreeg ook een onbekende partner (of goed doel) datzelfde bedrag. Bij de hogere optie kreeg de ander echter maar €1. Eén groep mocht van tevoren zelf beslissen of ze de gevolgen wilden weten, bij de andere groep werd dit direct verteld.

Wat bleek? Wanneer mensen mochten kiezen, koos 40% er bewust voor om weg te kijken van de gevolgen. Interessant detail: in deze groep was men aanzienlijk minder gul. Wie wél wist wat zijn keuzes voor een ander betekenden, had 15,6% meer kans om iets voor een ander over te hebben.

Volgens de onderzoekers kan een belangrijke reden voor deze opzettelijke onwetendheid zijn dat mensen graag hun positieve zelfbeeld als ‘goed mens’ willen bewaren. Door weg te kijken hoeven ze eventjes niet echt iets voor een ander te doen, maar kunnen ze zich toch moreel oké voelen.

De resultaten ondersteunen deze theorie, zegt medeonderzoeker Shaul Shalvi, hoogleraar gedragsethiek aan de Universiteit van Amsterdam. “Het suggereert dat echt altruïstisch ingestelde mensen wél geneigd zijn om informatie over gevolgen te zoeken.”

Shalvi vult aan: “De bevindingen zijn opvallend. Veel van het altruïsme dat we zien, blijkt voort te komen uit sociale druk en de wens om aan verwachtingen te voldoen. Natuurlijk willen de meeste mensen het juiste doen als ze weten wat hun keuzes teweegbrengen. Maar écht geven om anderen is lang niet altijd de drijfveer. Wie rechtvaardig wil zijn, moet investeren – tijd, geld of moeite. Onwetendheid biedt dan een makkelijke uitweg.”

De onderzoekers pleiten voor vervolgonderzoek, bijvoorbeeld naar hoe bewuste onwetendheid werkt in verschillende groepen en contexten. Nederland zou wat dat betreft een interessant veld kunnen zijn, met labels als Fairtrade en de groeiende aandacht voor duurzame productie in winkels als Albert Heijn en de Bijenkorf.