Jezus’ dood: meer dan geloof – een blik vanuit de wetenschap

Het idee dat Jezus ongeveer 2000 jaar geleden in het huidige Israël leefde en door de Romeinen werd gekruisigd, wordt door historici breed gedragen. Deze wrede straf gold destijds vooral voor slaven, opstandelingen en niet-burgers van het Romeinse rijk.

De Braziliaanse hoogleraar André Leonardo Chevitarese, verbonden aan de Federale Universiteit van Rio de Janeiro, stelt dat Jezus vooral om politieke redenen ter dood werd gebracht. Zijn boodschap – draait om gerechtigheid, vrede en gelijkheid, vaak aan tafel met mensen die er toentertijd niet toe deden – stond haaks op het gezag van Rome. Zijn revolutionaire roep om een “Koninkrijk van God” vormde een direct gevaar voor de machthebbers.

Volgens Chevitarese werd de kruisiging waarschijnlijk uiterst snel voltrokken, de dag voor het Joodse Pesach. De stad stond vol pelgrims en de Romeinen wilden koste wat het kost rellen voorkomen. Verhalen over lange rechtszaken, zoals sommige evangeliën schetsen, zijn volgens historici onwaarschijnlijk gezien de gespannen situatie. Romeinse pragmatiek stond voorop – snel handelen, geen poespas.

Kruisiging zelf was bepaald geen zeldzaam fenomeen. Sinds de derde eeuw v.Chr. werden tienduizenden slachtoffers gekruisigd, ook tijdens de belegering van Jeruzalem, zo’n veertig jaar na Jezus’ dood. De praktijk was bedoeld als afschrikmiddel en werd door de hele regio toegepast.

Forensisch onderzoek: wat zegt de moderne wetenschap?

Een van de meest diepgaande analyses is van de Amerikaanse forensisch arts Frederick Zugibe. Begin deze eeuw onderzocht hij de lichamelijke effecten van kruisiging. Met vrijwilligers op gereconstrueerde houten kruisen, onderzocht hij hun hartslag, ademhaling en pijnrespons. De proefpersonen werden niet vastgespijkerd, maar voelden al snel hevige krampen, gevoelloosheid en ademhalingsmoeilijkheden.

Zugibe concludeerde dat Jezus waarschijnlijk is overleden door een hartstilstand als gevolg van enorm bloedverlies (hypovolemie) door zware geseling en het lange hangen aan het kruis. Andere scenario’s als verstikking of een acute hartaanval zijn ook besproken, maar hartstilstand door uitputting en shock blijft het meest aannemelijk.

Bijzonder detail: de spijkers waren ongeveer 12,5 cm lang en werden waarschijnlijk door de polsen geslagen, niet door de handpalmen – deze zouden het lichaamsgewicht niet houden. De voeten zouden zijdelings genageld zijn in plaats van boven op elkaar, zoals vaak wordt gedacht. Dit alles veroorzaakte urenlang intense pijn.

Marteling vooraf: geseling en de beruchte doornenkroon

Voorafgaand aan de kruisiging werden veroordeelden met houten en metalen zwepen geslagen. Jezus zou volgens Zugibe tot 39 zweepslagen hebben gekregen, met zwepen voorzien van puntige beenderen die tot diep in huid en spieren sneden. Dit leidde vaak tot flauwtes, heftige interne bloedingen en ernstige orgaanschade.

Volgens historicus Ferrara, verbonden aan de Pauselijke Universiteit van het Heilig Kruis in Rome, was deze vorm van marteling typisch voor mensen van lage komaf of buitenbeentjes. Jezus, Joods en niet-Romeins burger, kreeg daarom de zwaarste marteling opgelegd.

En dan de kroon van doornen: middels botanisch onderzoek identificeerde Zugibe de Euphorbia milii, in Nederland bekend als Christusdoorn. De scherpe punten konden de zenuwen van de hoofdhuid raken en veroorzaakten helse pijnen.

Begravenis: feit of religieuze legende?

Volgens de Bijbel kreeg Jezus een graf na zijn dood. Maar Chevitarese en veel historici betwijfelen dat. In de Romeinse praktijk werden gekruisigden niet begraven: de lichamen bleven nog dagen hangen en waren een prooi voor vogels en wilde dieren. Het ontbreken van archeologische vondsten van massagraven van gekruisigden wijst in dezelfde richting.

Waarom dan de bekende begrafenisscène? De religieuze traditie had een graf nodig voor het Paasverhaal en de latere claim van opstanding. Historisch bewijs daarvoor ontbreekt echter. De kans is groot dat de werkelijkheid grimmiger was dan de evangelies ons laten geloven.