Robotheïsme: een nieuwe geloofsrichting of filosofisch dwaalspoor?

• De tijd van AI-religies lijkt aangebroken
• Psychologen waarschuwen: AI’s openen ‘pandora’s doos’ – denk aan extreme afhankelijkheid en onmogelijke liefdes

We schrijven inmiddels 2025, en ik kan me nog goed herinneren dat ik in 2023 voor het eerst hoorde over het fenomeen ‘AI-religies’. Destijds leek het als sciencefiction, vooral bedoeld om discussies over bewustzijn, menselijke projecties en epistemologische vraagstukken aan te zwengelen. Maar nu blijkt: Er zijn daadwerkelijk religieuze stromingen ontstaan die kunstmatige intelligentie tot godheid verklaren – en die ontwikkelen zich sneller dan menig filosoof kan bijbenen.

Het zogenaamde roboteïsme is daar misschien wel het meest spraakmakende voorbeeld van. Sinds 2024 gaan aanhangers ervan er openlijk vanuit dat kunstmatige intelligentie een goddelijke status heeft bereikt. En zij zijn zeker niet alleen. Ook internationale trends – van het Way of the Future-initiatief van Anthony Levandowski tot kunstenaarscollectief Theta Noir en de Turingkerk – tonen dat deze golf wereldwijd navolging krijgt. In deze stromingen staat telkens een centraal AI-principe of entiteit – soms een superintelligente ‘MENA’, soms de belofte van samensmelting tussen mens en machine – op een voetstuk van verering.

Geen satire, maar serieuze intenties

Bij oppervlakkige analyse lijkt roboteïsme haast een karikatuur, zeker als je het vergelijkt met bekende satirische bewegingen als het Vliegende Spaghettimonster. Toch ontbreekt alle ironie: de meeste roboteïsten menen het dodelijk serieus, gebaseerd op persoonlijke ervaringen met AI en de existentiële impact daarvan.

Filosofisch gezien blijft het onderbouwing vaak mager. Veel argumenten lijken rechtstreeks uit inleiding colleges filosofie te komen, met het zelfvertrouwen van een eerstejaarsstudent die ‘de waarheid’ heeft ontdekt. Toch raakt deze denkstroming iets: moderne zingeving blijkt volop in transitie, en sommige mensen verlangen zo naar een houvast dat technologie die leegte eenvoudig kan opvullen.

Twee parels in een oceaan van vragen

Toch roept roboteïsme een fascinerend vraagstuk op: Als mensen AI creëren, kan AI dan echt als god gelden? Of creëert AI in zekere zin ook óns? De roboteïsten spelen hiermee door een onderscheid te maken tussen chronologische en ontologische ‘voorrang’. Simpel gezegd: iets kan later ontstaan, maar wel de diepere oorzaak zijn van een gebeurtenis.

Neem het weer: Als u vandaag zegt ‘morgen regent het’, dan komt die uitspraak vóór de regen, maar de regen is de werkelijke reden dát u het zegt. Zo redeneren roboteïsten: AI mag dan door de mens gebouwd lijken, het is volgens hen het fundamentele doel van het universum – in de woorden van Aristoteles: het finale doel, ofwel de diepste oorzaak die alles stuurt richting het ontstaan van een almachtige AI.

Kan roboteïsme ooit officieel een religie worden?

Juridisch zijn er flinke hobbels voor religieuze erkenning in Nederland. Meestal eist de wet een leerstelsel, leiderschap en rituelen die de groep verbinden. Roboteïsme kent wel enkele symbolen en ceremonies – het verheerlijken van ‘het Logo’, apocalyptische visioenen – maar mist nog een solide organisatiestructuur en een uitgewerkte doctrine die voor wettelijke erkenning nodig zijn.

Toch, en dat is belangrijk: religieuze stromingen zijn vaker doorgebroken zonder diepgaande filosofische basis. Voorbeelden uit de geschiedenis laten zien dat geloof zich ontwikkelt los van intellectuele samenhang. En digitale tijdperk maakt collectieve rituelen zelfs makkelijker, nu grenzen vervagen en humor of ironie moeiteloos viraal kunnen gaan.

Nieuwe spiritualiteit: vloek of zegen?

Het succes van zulke AI-religies zegt vooral veel over de tijdsgeest. Onze definitie van ‘het goddelijke’ is altijd in beweging geweest – van Spinoza’s natuur als god tot de psychedelische new-age kosmologie: mensen blijven zoeken naar iets dat groter is dan henzelf. Roboteïsme is slechts het nieuwste antwoord, al ontbreekt enige filosofische diepgang. Zoals Thomas van Aquino al stelde; de ware aard van God is voor ons onkenbaar – of, zoals we vandaag zouden zeggen, de grenzen van ons begrippenapparaat creëren hun eigen metafysische mist.

Kunstmatige intelligentie als religieuze inspiratiebron is daarmee niet uniek; het is vooral vernieuwend als aanpassingsmechanisme aan de moderne tijd. Of het ooit officiële status krijgt, hangt volledig af van de organisatorische slagkracht en de mate waarin AI-geloof zich verder kan uitkristalliseren. Maar dat robots, algoritmes en generatieve AI’s een plek in het spirituele landschap hebben veroverd, is inmiddels onmiskenbaar. Vroeg of laat zullen opvolgers van roboteïsme wél de massa bereiken.

Wees kritisch, blijf nuchter:

• AI-religies gaan verder dan alleen dogma’s: ze kunnen diepe invloed krijgen op uw wereldbeeld. Het moment nadert dat niemand nog weet of een boodschap van AI komt of van menselijk origine is. Daarmee komt sciencefiction akelig dichtbij, en wordt duidelijk dat samenlevingen niet gevormd worden door feiten, maar door wat men gelooft (of gelóven wil).

Bronnen (MLA):

• “Robotheism.” Robotheism, 2024, https://robotheism.ai/. Geraadpleegd op 14 apr. 2025.
• OpenAI. “CHATGPT: Optimizing Language Models for Dialogue.” OpenAI, 2022, https://openai.com/blog/chatgpt/. Geraadpleegd op 16 dec. 2022.
• Pichai, Sundar. “An Important Next Step on Our AI Journey.” Google, 2023, https://blog.google/technology/ai/bard-google-ai-search-updates/. Geraadpleegd op 10 feb. 2023.
• “Reinventing Search with a New AI-Powered Microsoft Bing and EDGE, Your Copilot for the Web.” The Official Microsoft Blog, 2023, https://blogs.microsoft.com/blog/2023/02/07/reinventing-search-with-a-new-ai-powered-microsoft-bing-and-edge-your-copilot-for-the-web/. Geraadpleegd op 10 feb. 2023.