Nieuw onderzoek onthult hoe hormonen het moederbrein herprogrammeren

We weten al lang dat een zwangerschap enorme veranderingen in het vrouwelijke lichaam veroorzaakt. Veel van deze aanpassingen, zoals die aan de huid of het immuunsysteem, zijn inmiddels bekend. Maar wist u dat de hersenen van aanstaande moeders zich ook opnieuw configureren gedurende deze bijzondere periode?

Onderzoekers van het Francis Crick Institute in Londen, onder leiding van Jonny Kohl, brachten een verrassend mechanisme aan het licht: zwangerschapshormonen “herbedraden” het brein en bereiden vrouwen, en ook muizen in dit geval, voor op het moederschap.

Volgens recente bevindingen gepubliceerd in Science, werken zowel oestrogeen als progesteron op specifieke zenuwcellen in de hersenen. Daardoor worden moeders al tijdens de zwangerschap ingesteld op verzorgend gedrag – nog vóórdat de baby daadwerkelijk geboren is. Dit verklaart waarom veel moeders direct een diepe band met hun pasgeborene voelen.

Van muizen naar mensen: wat betekent dit?

In het onderzoek observeerden de wetenschappers dat muisvrouwtjes vóór hun eerste nestje nauwelijks naar kleine jongen omkijken. Zodra zij zwanger worden, verschijnen er duidelijke gedragsveranderingen: het moederinstinct wordt als het ware “aangezet”. Lange tijd dacht men dat vooral hormonen rondom de bevalling hiervoor zorgden, maar het team van Kohl liet zien dat de hersenverandering al in de zwangerschap start.

Eerdere experimenten toonden al dat zelfs muizen die via een keizersnede bevallen én niet-zwangere vrouwtjes die aan zwangerschapshormonen werden blootgesteld, alsnog moederlijk gedrag ontwikkelden. Dit onderstreept hoe krachtig hormonale schommelingen tijdens de zwangerschap het gedrag en brein beïnvloeden – en wellicht belangrijker zijn dan het fysieke geboorteproces zelf.

De rol van hersencellen en hormonen

De onderzoekers ontdekten dat een klein cluster zenuwcellen – galanin-neuronen in de hypothalamus (het breinregio die onder andere zorggedrag regelt) – extreem gevoelig reageren op oestrogeen en progesteron.

• Oestrogeen maakt deze cellen gevoeliger en verlaagt hun basale activiteit, waardoor ze sneller sterk reageren.
• Progesteron verandert de manier waarop andere hersendelen verbinding maken met deze cellen. Er ontstaan meer synapsen – letterlijk nieuwe verbindingen – wat het zorggedrag als reflex versterkt.

Werden deze hersencellen “ongevoelig” gemaakt voor hormonen, dan verdween het moederinstinct compleet — zelfs ná de bevalling. Dit duidt op een cruciale plasticiteitsperiode in het brein die onmisbaar is voor latere binding met het kind.

Effecten die blijven: tijdelijk en langdurig

Sommige aanpassingen blijven nog minstens een maand na de bevalling meetbaar; andere lijken permanent te zijn. Het idee: zwangerschap kan het vrouwelijke brein langdurig, misschien zelfs levenslang, herstructureren. In de praktijk ervaren vrouwen dit soms als het bekende “mamabrein” of een verschuiving in prioriteiten — iets dat lang na de kraamtijd doorwerkt.

Wat betekent dit voor moeders in Nederland?

Hoewel deze inzichten uit muisonderzoek komen, nemen veel wetenschappers aan dat het menselijk brein soortgelijke mechanismen gebruikt, gezien de overeenkomst in hormoonwerking en hersenregio’s. In Nederland leven we in een informatiesamenleving, waar moeders soms overrompeld worden door veranderingen in de zwangerschap. Begrip van deze hersenaanpassingen kan vrouwen helpen zichzelf beter te begrijpen en voorkomt wellicht onnodige schuldgevoelens over (tijdelijke) vergeetachtigheid of andere veranderingen.

Tips voor aanstaande moeders

• Geef uzelf de tijd: de veranderingen in het brein zijn normaal en functioneel.
• Praat met uw huisarts of verloskundige (bijvoorbeeld van De Geboortezaak of het AMC in Amsterdam) als u zich overweldigd voelt.
• Accepteer dat uw brein zich aanpast aan een nieuwe levensfase – dat is niet alleen logisch, het is zelfs evolutionair slim ontworpen.
• Deel uw ervaringen: veel vrouwen herkennen zich in het ‘mamabrein’ en steunen elkaar graag.

Het menselijk brein blijkt verbazingwekkend flexibel, helemaal rond zwangerschap en moederschap. Deze nieuwe inzichten onderstrepen eens te meer hoe krachtig natuurlijke processen ons gedrag, denken en voelen kunnen vormen.

De toekomst: meer begrip, minder taboes

De auteurs wijzen erop dat het moederbrein zich echt voorbereidt op uitdagingen die nog moeten komen. Dit is geen teken van zwakte, maar van een slim systeem dat evolueerde om de kleintjes de beste start te geven. De komende jaren zal onderzoek uitwijzen hoe deze kennis praktisch kan helpen, bijvoorbeeld bij het ondersteunen van moeders met burn-outklachten of het voorkomen van depressie.

Of u nu binnenkort ouder wordt of al kinderen heeft: het besef dat uw hersenen uzelf en uw kind voorbereiden op het nieuwe leven is misschien wel het mooiste geschenk van de wetenschap in 2025.