Goed nieuws om het jaar 2025 te beginnen: de luchtkwaliteit in Europa is er de afgelopen decennia flink op vooruitgegaan. U merkt het misschien niet direct in uw dagelijkse leven, maar tientallen jaren milieumaatregelen werpen hun vruchten af. Toch is er een grote “maar”: een meerderheid van de Europeanen woont in gebieden waar nog altijd te veel schadelijke stoffen in de lucht zitten, ruim boven de limieten die de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) aanraadt. Wie denkt dat dit vooral een probleem van Oost-Europese industriegebieden is, hoeft niet verder te kijken dan het centrum van Amsterdam of Rotterdam.

De lucht is schoner geworden, maar giftige deeltjes blijven een probleem

Foto: Unsplash

Toch wel een beetje verbazingwekkend, vind ik zelf: ondanks al dat werk aan schonere lucht, blijft het gezondheidsrisico enorm. Uit de recente studie van het Barcelonese Institute for Global Health (ISGlobal) blijkt namelijk dat maar liefst 98% van de Europeanen leeft in gebieden waar de wettelijke WHO-grenzen structureel worden overschreden.

Daarbij is het aantal dagen waarop bijvoorbeeld fijnstof (PM2.5, PM10), stikstofdioxide en ozon de lucht overheersen, flink gedaald. De onderzoekers keken naar meetgegevens uit meer dan 1.400 regio’s in 35 Europese landen – dat is goed voor zo’n 543 miljoen mensen die onderwerp waren van deze grondige analyse.

Bekijk de belangrijkste cijfers over luchtkwaliteit in onderstaand overzicht, samengesteld door Jáchym.

Uit het onderzoek blijkt dat vooral het niveau van fijnstof (PM10 en PM2.5 – deeltjes kleiner dan 10 en 2,5 micrometer) in veel delen van Europa is afgenomen. Ook de uitstoot van stikstofdioxide (NO₂), vooral afkomstig uit verkeersdrukte en verbrandingsmotoren, is duidelijk gedaald.

Voor ozon (O₃) daarentegen ziet men regionaal eerder een toename, vooral in Zuid-Europese landen als Spanje, Italië en Griekenland. Hier stijgt de jaarlijkse ozonconcentratie met zo’n 0,6%, waardoor het aantal dagen met “ozon-alarm” in sommige jaren is verviervoudigd. Hittegolven en droogteperioden helpen daar bepaald niet bij.

Toch blijft het rapport nuchter en eerlijk. Ondanks alle verbeteringen geldt voor de meeste Europeanen: zij krijgen elk jaar meer vuile lucht binnen dan de WHO verantwoord vindt. Voor ultrafijnstof (PM2.5) geldt dat voor 98,1% van de inwoners! Bij PM10 ligt dat op 80,2%, en wat betreft stikstofdioxide op 86,3%.

Metingen van ultrafijnstof op de straten van Praag, door burgerinitiatief Spolek

Ook in Nederlandse steden zijn overschrijdingen de norm

U hoeft niet naar Polen of Tsjechië af te reizen om problematische lucht te vinden. Onlangs heeft burgercollectief Meet Je Stad samen met het RIVM en Duitse partners gemeten op centrale plekken in Amsterdam, Rotterdam en Utrecht. De resultaten zijn even schrikbarend als herkenbaar voor wie langs drukke verkeersaders als de Wibautstraat, Coolsingel of Amsterdamsestraatweg fietst.

Zowel met ultrafijnstofmonitors als mobiele NO₂-spektrometers werden waarden aangetroffen die ruimschoots hoger liggen dan wat de WHO aanbeveelt. Vooral luchtverontreiniging door uitlaatgassen op drukke wegen blijft een hardnekkig probleem in de Randstad en ook in bijvoorbeeld Eindhoven, waar veel busverkeer en forenzenverkeer samenkomt.

Wat kun je als inwoner zelf doen?

• Kies waar mogelijk voor de fiets of het OV. Meer bewegen én schonere lucht voor iedereen.
• Gebruik apps of gemeentelijke dashboards (zoals “Luchtmeetnet” van het RIVM) om te zien hoe de luchtkwaliteit bij u in de buurt is.
• Overweeg luchtreinigers als u aan een drukke straat woont en veel tijd binnenshuis doorbrengt.
• Steun initiatieven die zich inzetten voor groene zones, zoals Park om de Hoek of het vergroenen van pleinen in uw gemeente.

Een blik vooruit: waar liggen de kansen?

De komende jaren verwachten deskundigen verdere daling van schadelijke emissies, zeker als elektrische mobiliteit en strengere EU-normen de standaard worden. Maar onderschat het niet: gedrag, beleid én lef (zoals een autoluwe binnenstad) zijn zeker zo belangrijk als nieuwe technologie. Een gezonde stad begint bij uzelf, maar wordt pas echt mogelijk als burgers, bedrijven en beleidsmakers samen optrekken — van Groningen tot Maastricht.