Uit recent onderzoek van de Algemene Rekenkamer blijkt dat Nederlandse overheidsinstellingen de subsidies voor energiebesparing bij publieke gebouwen niet optimaal inzetten. Wanneer deze trend zich doorzet, dreigt Nederland bovendien doelstellingen van de Europese Unie te missen.

Foto: Miloslav Hamřík / Pixabay

Volgens de Rekenkamer blijven de baten van campagnes voor energiebesparing aan de magere kant, vooral omdat overheidsgeld niet effectief genoeg wordt benut. Het gevolg? Het tempo waarin onze publieke gebouwen zuiniger worden, ligt veel te laag vergeleken met de structurele behoefte. Zeker in het licht van gestaag stijgende energiekosten én groeiende druk vanuit Brussel is dat zorgwekkend.

Huidige tempo brengt Europese doelstellingen in gevaar

Tussen 2017 en 2020 werden duizenden projecten gefinancierd via het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling en het Nationale Programma Duurzaam Gebouwd. In totaal werd er voor ongeveer 3,5 miljard euro aan subsidies verstrekt. Hoewel deze steun de energiekosten in publieke panden iets heeft helpen verminderen, lag het gerealiseerde besparingsresultaat volgens de Rekenkamer nog niet eens op een vijfde van het streefdoel uit Europa.

Begin 2025 bleek pas 17% van de met subsidie gestarte projecten voltooid. De resterende projecten kampen veelal met administratieve obstakels, trage beoordelingsprocessen en stroperige uitbetalingen. Als deze aanpak niet snel verbetert, is het zeer de vraag of Nederland de afgesproken energiebesparingsnormen van de EU voor publieke gebouwen nog gaat halen. Ook herhaald de Rekenkamer kritiek op de lange bureaucratische doorlooptijden, die verduurzamingsinitiatieven flink temperen.

Overheid geeft geen goed voorbeeld

Een andere opvallende bevinding is dat een aanzienlijk deel van de opbrengsten uit emissierechtenveilingen niet terechtkomt bij energiebesparingsprogramma’s zoals het Nationale Programma Duurzaam Gebouwd. Volgens de Nederlandse wet moet een vast aandeel van de miljarden uit emissierechten in deze initiatieven vloeien, maar de praktijk wijkt daarvan af.

Tussen 2017 en 2020 brachten veilingopbrengsten zo’n 36 miljard euro op. Wettelijk zou 14,6 miljard moeten landen bij het energiezuiniger maken van publieke gebouwen, maar in de realiteit werd slechts 7,4 miljard overgemaakt. Tot 2020 werd zelfs maar 5,3 miljard daadwerkelijk besteed, waarvan voor duurzame renovaties van overheidsgebouwen slechts zo’n half miljard werd ingezet.

Aangezien gemeenten en de Rijksoverheid in deze transitie een voortrekkersrol zouden moeten vervullen, zijn deze cijfers extra opvallend. In 2019 voldeed maar liefst 76% van alle 774 getoetste overheidsgebouwen nog niet aan de minimale duurzaamheidsnorm. Om het tij te keren, reserveerde het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat destijds 2 miljard euro uitsluitend voor verduurzaming door overheden — en alsnog werd daarvan slechts 20% echt benut.

Wat kan beter? Praktische aanbevelingen

• Versnel vergunningstrajecten: Maak het aanvragen van subsidie minder complex en verkort de beoordelingsduur.
• Zorg voor transparantie: Publiceer jaarlijks cijfers: welke projecten zijn uitgevoerd, hoeveel energie werd daadwerkelijk bespaard?
• Stimuleer samenwerking: Breng gemeenten, provincies en kennisinstellingen samen voor snellere kennisdeling en uitvoering.
• Beloon resultaat: Maak een deel van de subsidie-uitkering afhankelijk van concrete energiebesparing.

De urgentie rond energie-efficiëntie is in 2025 hoger dan ooit, zowel vanwege strengere EU-regels als de druk van stijgende energieprijzen en klimaatverplichtingen. Alleen een daadkrachtiger overheid die het goede voorbeeld geeft, kan het verschil maken en het draagvlak bij burgers vergroten.

Wist u dat?

• Steden als Rotterdam en Groningen lopen voorop: daar worden gemeentelijke panden grootschalig verduurzaamd met lokale innovaties.
• Het succes van verduurzaming is aantoonbaar: scholen met verbeterde isolatie besparen tot 35% op verwarmingskosten.

Wilt u weten wat uw gemeente doet? Check de lokale duurzaamheidsrapportages en vraag naar actuele plannen. Iedere euro, goed ingezet, maakt ons allemaal sterker voor de toekomst!