Nieuw onderzoek onder leiding van Ignacio de la Torre onthult 1,5 miljoen jaar oude werktuigen van bot

Het reconstrueren van ons verleden is soms alsof je een cold case moet oplossen met maar een handvol aanwijzingen. We leven zo’n 300.000 jaar na het ontstaan van de eerste Homo sapiens, zijn ongeveer 6 miljoen jaar verwijderd van onze gezamenlijke voorouder met de chimpansee en 2,7 miljoen jaar van de opkomst van de stenen werktuigindustrie. Hoewel we als vroege mensachtigen snel leerden stenen te bewerken voor gereedschappen en wapens, duurde het nog veel langer voordat bot als grondstof ten tonele verscheen. Tot nu toe dachten we dat de oudste botwerktuigen zo’n half miljoen jaar oud waren – maar daar is verandering in gekomen.

Een internationale studie, aangevoerd door de Spaanse archeoloog Ignacio de la Torre, publiceerde in Nature vondsten die de (pre)historie van onze technologie herschrijven. Onderzoekers vonden botwerktuigen die ruim een miljoen jaar ouder zijn dan tot nu toe bekend – drie keer zo oud, dus. Zoals De la Torre, onderzoeker bij het CSIC en het Instituto de Historia, uitlegt: “Deze ontdekking laat zien dat de eerste mensen veel sneller nieuwe technieken ontwikkelden dan gedacht. Waar tot nu toe vooral steen werd gebruikt, kwamen er al veel eerder andere materialen in beeld.”

De stenen werktuigindustrie was eeuwenlang hét kenmerk van de mensheid. Even in vogelvlucht: ongeveer 2,7 miljoen jaar geleden onstond de Olduvai-traditie in Oost-Afrika. Daar (in de beroemde Olduvai-kloof) vinden we de oudste aanwijzingen van – simpele, maar effectieve – stenen gereedschappen gemaakt door de eerste Homo-soorten. Deze werktuigen waren vooral ruwe stenen splinters, scherp en breekbaar, gemaakt met een basis-techniek: steen op steen.

Zo’n 1,7 miljoen jaar geleden veranderde dat: de Acheuléencultuur deed zijn intrede. Steensplinters maakten plaats voor handbijlen en werktuigen met een functionele traanvorm. Deze waren groot, robuust en effectief, maar altijd van steen. Tot nu toe, aldus Ignacio de la Torre: “De overgang van Olduvai- naar Acheuléentechniek kenden we vrijwel alleen van stenen werktuigen.” Extra bijzonder dus, dat nu blijkt dat diezelfde geavanceerde technieken veel eerder werden toegepast – óók op bot, een materiaal dat veel lastiger te bewerken is. “Met deze technisch en qua vorm gestandaardiseerde botbewerkingen toonden de eerste Acheuléen-mensen aan dat ze veel creatiever en vindingrijker waren dan gedacht. Wat wij dachten dat pas een miljoen jaar later opduikt, bestond dus al veel eerder,” aldus De la Torre.

Het is een veelgemaakte denkfout: wie bij ‘prehistorie’ aan onhandige oermensen denkt, doet onze voorouders tekort. Dat er al 1,5 miljoen jaar geleden met bot werd gewerkt, op een manier die wij als “systematisch” herkennen, wijst erop dat er eeuwenlang geëxperimenteerd zal zijn (al kunnen we dat niet bewijzen). Toch troggelt het archeologisch archief ons soms om de tuin: steen overleeft, bot vergaat – en dat vertekent ons beeld.

We houden ervan om scherpe data te verbinden aan grote ‘doorbraken’. In werkelijkheid draait het om toeval: wat overblijft, bepaalt onze kennis. Paleontologie confronteert ons keer op keer met het feit dat wat we vandaag als grens zien, morgen weer verleden tijd kan zijn. Hoeveel slimme vondsten zijn letterlijk tot stof vergaan? Nu we door dit onderzoek het ontstaan van botwerktuigbewerking met een miljoen jaar moeten vervroegen, moeten we misschien ook accepteren dat het nóg eerder begonnen kan zijn. De feiten dwingen ons steeds ons tijdpad bij te stellen. De tijd is rijp om ook kritischer te kijken naar onze eigen vooroordelen.

WEES KRITISCH – DIT MOET U WETEN:

• We denken te weten wanneer de mens begon met werktuigen maken, maar in feite dateren we alleen wat gevonden wordt. Er wordt altijd opnieuw bijgesteld, zoals in 2022 bleek: toen ontdekten onderzoekers dat sommige ‘bewerkte stenen’ helemaal niet door mensen, maar door dieren als paarden en ezels waren gevormd. Houd dus in gedachten: als iemand zegt “mensen begonnen hiermee X jaar geleden”, bedoelen ze eigenlijk: “zo oud is het oudste bewijs momenteel”, niet per se het echte begin.

BRONNEN (MLA):

• De la Torre, Ignacio, et al. “Systematic Bone Tool Production at 1.5 Million Years Ago.” Nature, 2025, DOI: 10.1038/s41586-025-08652-5.