“Ze tonen een landschap dat ingrijpend is veranderd door modern grondgebruik en stadsuitbreiding – een unieke bron voor historisch onderzoek”, aldus de auteurs van het onderzoek.
Google Maps zorgde al voor onverwachte ontdekkingen, maar recent leverden gedecodeerde Amerikaanse spionagesatellietbeelden uit de Koude Oorlog iets echt bijzonders op. Maar liefst 400 onbekende Romeinse forten in Syrië, Irak en de vruchtbare halve maan van het oostelijke Middellandse Zeegebied doemden op in deze oude ruimtefoto’s. Waar archeologen traditioneel afhankelijk zijn van opgravingen, openen deze historische satellietbeelden letterlijk nieuwe perspectieven op ons verleden.
De Hexagon- en Corona-satellieten werden eind jaren ’60 tot midden jaren ’70 ingezet voor militair toezicht, maar hun beelddata is sinds enkele jaren volledig openbaar. Voor archeologen biedt dit ongekende mogelijkheden, zeker in gebieden die momenteel moeilijk toegankelijk zijn.
Deze 396 nieuw geïdentificeerde forten bevestigen én overschrijden de bevindingen van de Franse luchtvaartpionier Antoine Poidebard uit 1934. Hij bracht toen in Syrië 116 Romeinse verdedigingswerken in kaart, wat de visie versterkte dat Rome zich hier daadwerkelijk ingroef op de grens met het oude Perzië. De studie die in 2025 is verschenen in het tijdschrift Antiquity, brengt echter verrassende nuance.
“De forten lijken qua vorm op bekende Romeinse fortificaties elders in Europa en Noord-Afrika,” vertelt archeoloog Jesse Casana. “Het aantal dat wij vonden ligt veel hoger, wat deels te verklaren is doordat ze goed zichtbaar zijn op deze vroege satellietbeelden. Maar het zou ook kunnen wijzen op een intensieve bouwgolf, zeker in de tweede en derde eeuw na Christus.”
Poidebard ging destijds uit van een stevige militaire verdedigingslinie tegen de Perzen, maar zijn studie was beperkt tot gebieden waar hij dacht forten te vinden en dateert van vóór moderne archeologische standaarden. Nu, dankzij de nieuwe satellietdata, kunnen onderzoekers een veel groter gebied objectief analyseren en ontdekken zij dat de forten niet als verdedigingslinie gepositioneerd zijn. Ze liggen verspreid door het landschap zonder strakke noord-zuid-structuur.
Dit ondersteunt de indruk dat veel forten waarschijnlijk werden gebruikt om handelskaravanen en waardevolle routes door Syrië en Irak te beschermen, eerder dan enkel militaire verdediging. Zo waren deze plekken een knooppunt van communicatie en culturele uitwisseling tussen Rome en zijn buren.
“Deze beelden zijn bijzonder scherp,” zegt Casana, “maar tonen tegelijk een landschap dat in de afgelopen generaties drastisch is veranderd door urbanisatie, moderne landbouw en waterbouwprojecten. Voor de archeologie zijn ze hierdoor onschatbaar.”
Het proces achter deze ontdekkingen is best arbeidsintensief. De ruwe beelden zijn wel publiek beschikbaar via de Amerikaanse Geologische Dienst, maar het vraagt uren specialistisch werk om ze ruimtelijk uit te lijnen en te corrigeren voor nauwkeurige cartografie. Dankzij moderne GPS-technologie lukt dat nu beter dan ooit.
Volgens Casana schetsen de resultaten ook dat onbekend hoeveel forten inmiddels onherroepelijk verloren zijn gegaan tussen de vluchten van Poidebard in de jaren ’20 en de Amerikaanse satellietbeelden vijf decennia later.
Meer in het algemeen legt deze studie bloot hoe de Romeinse infrastructuur zich aanpaste aan de grillen van tijd, macht en landschap. Waar sommige plekken nog zichtbaar zijn, zijn andere verdwenen door dorpsuitbreiding, landbouw of simpelweg de tijd. Zo zijn verschillende forten die Poidebard in de jaren ’30 nog omschreef, op de satellietbeelden van de jaren ’60 al niet meer terug te vinden.
Daarbij blijft het niet: archeologen vonden in een kleiner deel van het onderzoeksgebied zelfs nog 106 extra “fort-achtige” structuren. “We zijn van plan om ons onderzoek voort te zetten en nog meer locaties te analyseren, ook met nieuwe, recentelijk vrijgegeven beeldbronnen,” besluit Casana. “Niet alleen in ons huidige gebied, maar ook in andere delen van het Midden-Oosten.”
