Nieuw onderzoek laat zien: onze hersenen staan vaker “uit” dan we dachten

• Kunnen we leven zonder actief brein? Verrassend genoeg: deels wel
• Het meest gedetailleerde breinkaart ooit is gepresenteerd

We dragen ons brein elke dag met ons mee, maar echt begrijpen hoe het werkt? Dat blijft voor de meesten een mysterie. Rondom “een hoofd vol niks” doen talloze theorieën de ronde. U heeft vast weleens gehoord dat niemand zijn brein écht kan “leegmaken”. Of juist: dat sommige mensen zich moeiteloos kunnen afsluiten. Maar wat klopt er nou echt?

Wetenschappers noemen dat moment waarop de gedachten lijken stil te vallen “de blanco geest”. Een team onderzoekers publiceerde hierover onlangs een groot overzicht in Trends in Cognitive Neuroscience. Ze bekeken maar liefst 80 eerdere studies om eindelijk een beter beeld te krijgen van dit wonderlijke fenomeen. En wat blijkt: het is veel gewoner – én vreemder – dan gedacht.

Misschien komt de verwarring deels uit de wereld van meditatie, waar beginnende beoefenaars vaak denken dat “geen enkele gedachte” het doel is. Maar, zo zeggen ervaren Rotterdammers bij yogastudio’s als Delight Yoga of The Breathing Space: meditatie betekent niet je hoofd forceren tot stilte, maar juist gedachten observeren zonder oordeel. Interessant genoeg, concluderen wetenschappers dat iedereen, zelfs zonder meditatie, momenten van zo’n blanco geest ervaart. Het duurt zelden langer dan een paar seconden, maar u kent het ongetwijfeld: plots geen idee meer waar u aan dacht. Wat zeggen de onderzoekers nu over die “mental blackout”?

Hoe vaak raken we “empanada”?

Eerst even de definitie: wat is een blanco geest? Volgens het onderzoeksteam is het simpel gezegd “een korte periode tijdens ons wakker zijn waarin we geen bewuste gedachten kunnen rapporteren”. Oftewel, het moment waarop we ons suf staren bij de bushalte op het Stationsplein in Utrecht en later écht niet weten waaraan we dachten. Heel normaal, zo blijkt.

Uit de onderzoeksdata komt naar voren dat we gemiddeld 5 tot 20% van onze wakkere tijd in deze stille modus verkeren. Dat is ongeveer een derde van de tijd die we dagdromen (mind wandering). Cruciaal verschil: bij de blanco geest zijn we trager, maken we meer foutjes, en voelen we ons vaak slaperig—typisch niet het geval bij gewoon dagdromen, zeggen hersenwetenschappers van Amsterdam UMC.

Waarom gebeurt het?

Volgens de onderzoekers komen blanco-momenten vooral voor aan het einde van intense concentratie – denk aan een tentamen of na een heftige workout bij Basic-Fit. Ook bij slaaptekort, of na het uitvoeren van eentonige taken op het werk (denk aan administratie of urenlange vergaderingen), komt het vaak voor.

Opvallend: mensen met ADHD, gegeneraliseerde angststoornis, hersenletsel of Kleine-Levin syndroom kennen het fenomeen nóg beter. Dat lijkt een bonte mix, maar het helpt om de oorsprong—en misschien de functie—te achterhalen van de blanco geest.

En wat gebeurt er in het brein? De onderzoekers zagen met hersenscans dat er vlak vóór een blanco moment specifieke rust-signalen zijn in de frontale cortex (voorhoofd), de slaapkwabben en visuele gebieden (achterhoofd). Tijdens deze korte fase daalt uw hartslag, worden uw pupillen kleiner en krijgt uw hersenactiviteit een eenvoudiger patroon—allemaal kenmerken van een toestand tussen wakker zijn en slapen in.

In sommige testen vroegen onderzoekers vrijwilligers bewust het hoofd “leeg te maken”. Dan bleek direct meetbare activiteit af te nemen in gebieden als de inferieure frontale gyrus, Broca’s gebied (taal), de supplementaire motorische cortex en hippocampus (geheugen en oriëntatie). Die delen lijken op zo’n moment (gedeeltelijk) uitgeschakeld te zijn.

Belangrijk om te onthouden:

• Het is lastig om precies te zeggen waarom iets gebeurt in het brein. Misschien zijn deze hersensignalen een gedeeltelijke verklaring voor het blanco-gevoel. Maar: veel vragen blijven open. Bijvoorbeeld: heeft deze mentale “pauzeknop” een evolutionair voordeel? En hoe beïnvloeden deze hersenprocessen onze ervaringen op zo’n moment? De wetenschap blijft zoeken naar antwoorden.

Bronnen & verdere leestips

• Andrillon, Thomas, et al. “Where Is My Mind? A Neurocognitive Investigation of Mind Blanking.” Trends in Cognitive Sciences, vol. 29, no. 4, 2025. Cell Press, https://www.cell.com/trends/cognitive-sciences/fulltext/S1364-6613(25)00034-8. Geraadpleegd op 24 april 2025.