Sommige bedrijven herkennen het risico, maar nog steeds worden psychopatische kenmerken gezocht bij selectieprocedures

8 augustus 2025, 11:55 – Bij psychopaten denken de meeste mensen aan gevangenissen of misdaadseries op Videoland. Maar volgens de toonaangevende Spaanse criminoloog Vicente Garrido moeten we ze eerder zoeken in bestuurskamers, de Tweede Kamer of zelfs Haagse ministeries. In zijn uitgesproken interview bij de podcast The Wild Project legt hij uit waarom het bedrijfsleven en de politiek zulke magische aantrekkingskracht uitoefenen op mensen met psychopatische trekken — en waarom deze sectoren er vaak onbewust naar op zoek zijn.

Wat schokkend blijft: in de algemene bevolking voldoet maar 1% aan de klinische criteria voor een psychopaat. Maar in politieke en zakelijke topkringen stijgt dit aantal tot wel 10 à 15%. Garrido verwijst naar Robert Hare, dé specialist op dit gebied: “Tegenwoordig kom ik meer psychopaten tegen op Wall Street dan in gevangenissen.” Het lijkt geen toeval. Macht, blinde ambitie, manipulatie en het gebrek aan geweten leveren nu eenmaal succes op in deze sectoren.

Volgens Garrido is dat gevaarlijk logisch: posities in het bedrijfsleven en de politiek bieden een cocktail van verleidelijkheden voor psychopaten. En diezelfde sectoren belonen eigenschappen waar psychopatie van nature in uitblinkt: compromisloosheid, onverschrokkenheid en kille efficiëntie.

Leiderschap of kille hardheid? Het gevaar van verwarring

Lang werd roekeloosheid in topfuncties verward met daadkracht — terwijl het soms pure meedogenloosheid betrof. “Cruwheid werd gezien als efficiëntie. Degene die zonder blikken of blozen kon ontslaan of manipuleren, werd toegejuicht,” zegt Garrido. Op die manier werd de psychopaat in sommige bedrijven zelfs een impliciet rolmodel: iemand die ‘desnoods alles doet voor het resultaat’.

Zelfs nu steeds meer Nederlandse bedrijven beseffen welke schade dat veroorzaakt, blijft de realiteit weerbarstig. “Er wordt bij sollicitaties nog opvallend vaak geselecteerd op eigenschappen die samenhangen met psychopatie. Maar als je dit in je team haalt, koop je óók de duistere bijwerkingen. Dat loopt zelden goed af,” waarschuwt Garrido.

Hij noemt een paar actuele voorbeelden van ‘psychopaten volgens het boekje’: denk aan Bernie Madoff (de meester achter de grootste piramidescam ooit), Elizabeth Holmes (Theranos, veroordeeld voor medische fraude), of Jeffrey Skilling (Enron-schandaal, waardoor onder meer Arthur Andersen ten onder ging).

Volgens Garrido is het bedrijfsleven “een speeltuin voor dit type mensen”. Manipulatie, bedrog, meedogenloos ontslag: voor hen is dat geen bezwaar. Vaak delen ze hun afdeling op in volgers en vijanden, jagen ze op absolute controle — en reduceren de sfeer tot een interne strijd. “En ja, soms leveren ze korte tijd spectaculaire resultaten, maar op termijn holt dit de gezondheid van werknemers uit en riskeer je zelfs het voortbestaan van je organisatie.”

Politiek: topsport voor psychopaten?

De politiek is nog aantrekkelijker: het summum van macht en uitstraling. “Daar krijg je niet alleen zichtbaarheid en invloed, maar soms bijna immuniteit,” stelt Garrido. Wat zij bieden? Charisma, een lege maar effectieve boodschap, en een dosis ongeremde ambitie die in Den Haag of op het Binnenhof soms als leiderschap wordt vermomd. “Dit is een gevaarlijke mix, die beleid en debat kan uithollen.”

Volgens Garrido tast het gedrag van zulke figuren de geloofwaardigheid van de overheid én het Nederlandse bedrijfsleven aan. “Burgers verliezen vertrouwen als ze ontdekken dat besluiten worden genomen door mensen zonder empathie of ethisch besef.”

“Waarom nemen machtige mensen zulke grote risico’s?”

Een van de meest indringende inzichten uit Garrido’s verhaal: machthebbers zoals Jeffrey Epstein kiezen niet zomaar voor hun criminele gedrag. “Het draait om twee dingen: de kick van het risico en de simpelweg de mogelijkheid om het te doen.” Volgens hem is het niet het betalen van een model dat hen prikkelt, maar het overheersen van kwetsbare personen. “Absolute macht werkt verslavend.”

Toch benadrukt Garrido dat lang niet alle psychopaten criminelen zijn. Er lopen er veel vrij rond, vaak keurig geïntegreerd in de samenleving — en ze klimmen nogal eens tot aan de top. “Ze presenteren zich als visionair, charmant, en verleidelijk. Maar hun echte drijfveer is controle, misleiding en uitbuiting.”

Daarom pleit hij voor waakzaamheid: “Nederland moet leren deze types vroegtijdig te herkennen. Psychopatie is funest voor gezonde bedrijven en ondermijnt de democratie. We moeten stoppen met het bewonderen van mensen die anderen schade toebrengen in naam van succes.”

Psychopaten zitten dus niet alleen in de gevangenis, maar ook in de bestuurskamers van de Zuidas, het Amsterdamse stadhuis of politiek Den Haag. En zolang wij macht associëren met kilheid in plaats van integriteit, blijft dat risico reëel in onze samenleving anno 2025.