Unieke afkomst: genetisch onderzoek onthult het verhaal van de Roma

Een recent onderzoek van de Universiteit Pompeu Fabra (UPF) in Barcelona werpt nieuw licht op de verschillen tussen Roma-gemeenschappen uit het Iberisch Schiereiland en de rest van Europa. Voor het eerst is op grote schaal het DNA van ruim honderd Iberische Roma en tientallen andere Europese Roma in kaart gebracht. Het onderzoek laat zien dat Roma in heel Europa twee derde van hun voorouders delen met West-Euraziatische en één derde met Zuid-Aziatische volkeren. Dit bevestigt het immense Indiase oorsprongsverhaal waar wetenschappers al langer mee werkten.

Bijzonder aan het Iberisch Schiereiland – zeg maar Spanje en Portugal – is dat Roma daar nog meer genetische eigenschappen delen met hun lokale, niet-Romabuurtgenoten dan elders in Europa. Iberische Roma zijn veel meer ‘vermengd’ met de lokale bevolking, terwijl bijvoorbeeld groepen in Oost-Europa genetisch meestal veel homogener zijn gebleven. Het onderzoeksteam van het Instituut voor Evolutionaire Biologie (IBE/CSIC-UPF) ontdekte behalve unieke mengsporen, ook dat de meeste Roma zich vooral binnen hun eigen gemeenschap voortplantten, maar in Spanje en Portugal vaker huwden met niet-Roma.

Een andere intrigerende conclusie is dat de Roma tijdens slechts één grote migratiegolf vanuit India Europa binnenkwamen, zo’n 1.000 jaar geleden. Alle alternatieve theorieën – bijvoorbeeld een Joodse of Noord-Afrikaanse afstamming – worden hiermee uitgesloten.

“Wat we zien, is dat de diaspora van de Roma begon met die ene migratiegolf uit India richting de Balkan,” legt professor David Comas uit, een van de drijvende krachten achter het onderzoek. “Van daaruit trokken zij verder naar de rest van Europa en naar het Iberisch Schiereiland, waar hun aanwezigheid al ruim 600 jaar geleden wordt vermeld.”

Roma in Nederland, Spanje & Europa: Genetische verschillen in kaart

In vergelijking met andere Europese Roma, hebben de Spaanse en Portugese Roma een hoger percentage Zuidwest-Europese genetische invloeden en minder Zuid-Aziatische en Zuidoost-Europese genen. In gewone taal betekent dat: Roma uit Spanje en Portugal lijken genetisch meer op de lokale bevolking dan hun ‘neven’ uit bijvoorbeeld Roemenië of Hongarije.

Dat is geen toeval: door omstandigheden – denk aan zowel culturele tradities als eeuwenoude wetten en restricties – werden Roma in Spanje en Portugal gedwongen nauwer samen te leven met de rest van de bevolking. Dit blijkt ook uit het feit dat Romagemeenschappen binnen dezelfde regio onderling veel meer ‘mixen’ dan met Roma uit andere delen van het land. Onder niet-Roma is dit patroon juist niet te zien.

Nog iets fascinerends: het mengproces (hybridisatie noemen genetici dat) is in Spanje en Portugal relatief recent pas op gang gekomen, zo’n vijf generaties geleden. Elders in Europa begon dit proces volgens het onderzoek meestal al een eeuw eerder. Blijkbaar was er sprake van een ‘open maar niet helemaal open’ gemeenschap. “Het is een endogame groep, maar beslist niet gesloten,” nuanceert Comas.

Meer dan zes eeuwen geschiedenis op het Iberisch Schiereiland

Hoeveel Roma leven er in Europa anno 2025? Precieze cijfers ontbreken, maar deskundigen schatten hun aantal op tussen de 10 en 15 miljoen, waarvan er ruim een miljoen in Spanje en Portugal wonen. Zij noemen zichzelf daar ‘calé’, een term die in Nederland minder bekend is, maar in de Spaanse cultuur – van flamenco tot Semana Santa in Sevilla – springlevend is. De oudste bewaarde documenten over Roma in deze regio stammen uit Zaragoza in 1425. Dit jaar wordt dus officieel het 600-jarige jubileum van de Roma in het Iberisch Schiereiland gevierd, al toont DNA-onderzoek aan dat hun komst waarschijnlijk nog een kwart eeuw eerder plaatsvond.

In de eerste decennia werden de Roma relatief warm ontvangen. Dat veranderde toen ze door wetten werden verplicht zich op één plek te vestigen en hun bewegingsvrijheid fors werd ingeperkt.

Een donker hoofdstuk uit de Spaanse geschiedenis: in 1749 vond de beruchte “Gran Redada” (de Grote Razzia) plaats, waarbij duizenden Roma werden gearresteerd en opgesloten. En al zijn Roma formeel gelijkwaardige burgers, tot vandaag zijn sociaal-economische verschillen nog niet weggewerkt.

Waarom is deze kennis nu zo belangrijk?

Het verhaal van de Roma op het Iberisch Schiereiland leert ons hoe geschiedenis, wetgeving en samenleving samen een unieke gemeenschap hebben gevormd, met wortels die letterlijk van India tot Nederland reiken. De lessen zijn relevant – ook voor onze samenleving nu: integratie, culturele rijkdom én de risico’s van uitsluiting gaan vaak samen. Uw kennis van de Europese en Nederlandse Roma is na zo’n genetisch inzicht hopelijk weer even verder gegroeid.