Nieuw onderzoek levert bewijs van lichaamsbewustzijn bij baby’s van 4 en 8 maanden

Het klinkt misschien vreemd, maar sommige wetenschappers hebben gesuggereerd dat baby’s geen bewustzijn hebben. Dat roept meteen de vraag op: kun je iemand echt als mens beschouwen zonder bewustzijn? Betekent dit dat baby’s tot een bepaalde leeftijd officieel geen ‘persoon’ zijn? En moeten we ons dan zorgen maken over hun rechten? Gelukkig zijn deze veronderstellingen niet bewezen. Het zijn vooral logische vragen die ontstaan als je je realiseert hoe lastig het is om precies te bepalen of iemand bewustzijn ervaart. We weten dus niet of pasgeborenen wel of geen bewustzijn hebben. Maar juist daarom is het nieuws van een onderzoeksgroep aan de Universiteit van Birmingham zo interessant:

Hun bevinding: baby’s van slechts 4 maanden laten al signalen zien van lichaamsbewustzijn en hoe hun lichaam zich verhoudt tot de wereld om hen heen. Dat is geen hard bewijs van bewustzijn in de volwassen zin van het woord, maar wel gedrag dat typisch past bij deze vaardigheid. En ja — dit onderwerp draait volledig om bewustzijn, dat u nu eenmaal niet rechtstreeks kunt vragen aan een baby. Maar hoe hebben de onderzoekers het dan toch kunnen aantonen? U kunt een baby immers moeilijk een vragenlijst laten invullen.

De mooiste experimenten in de cognitieve neurowetenschap zijn vaak het meest vindingrijk. Ook hier werd met weinig middelen verrassend veel bereikt. De onderzoekers gebruikten drie dingen: een scherm met daarop een bal die dichterbij en verder weg beweegt, een trilmotortje aan de handen van de baby’s en een EEG-hoofdkapje om de hersenactiviteit te meten. Terwijl de baby keek naar de bal, werd er een trilling gegeven in het handje zodra de bal dichtbij kwam — alsof de bal écht kon aanraken. De hersenactiviteit toonde een duidelijk patroon: de baby verwachtte aanraking op het juiste moment.

Het werd pas echt interessant bij de wat oudere baby’s van 8 maanden. In die tests activeerden de onderzoekers de trilling wanneer de bal juist wég was. Het gevolg: de ingesleten verwachting (‘dingen die ver weg zijn, raken mij niet aan’) werd doorkruist. U en ik vinden dat vanzelfsprekend, maar kan een baby van acht maanden dat ook plaatsen? Verrassend genoeg lieten de hersenen een signaal zien dat te omschrijven is als ‘verrassing’. Met andere woorden: baby’s koppelen al op jonge leeftijd wat ze zien aan wat ze gaan voelen — een eerste stap richting lichaamsbewustzijn.

Laten we eerlijk zijn: natuurlijk begrijpt een baby nog lang niet wat het betekent om in een lichaam in een veranderlijke wereld te leven. Maar wie van ons denkt daar nou wél veel over na? De meeste mensen varen gewoon op hun gevoel en handelen daarnaar. Er bestaan zelfs theorieën dat bewustzijn een bijproduct is van ons denken; niet de bron van ons handelen, maar vooral een mooi verhaaltje achteraf, om alles logisch te laten lijken. Vanuit dat perspectief zou een baby heus wel hersensignalen kunnen vertonen die op bewustzijn lijken, zonder dat er sprake is van écht ik-besef.

En dat maakt onderzoek naar bewustzijn — het snijvlak van wetenschap en filosofie — zo boeiend. Bovendien: hoeveel van dit bewustzijn is aangeboren en hoeveel leren we na de geboorte? Vier maanden lijken kort, maar misschien pikken baby’s het sneller op dan we denken. Of is het waarschijnlijker dat we met een soort basisgevoel geboren worden waar we later, net als een danser of een judoka, op voortbouwen?

BELANGRIJK OM TE WETEN:

• We kunnen ook bij anderen — volwassenen en kinderen — nooit helemaal zeker weten of ze bewustzijn hebben zoals wijzelf. Dit heet het ‘filosofische zombie’-probleem. Missen we instrumenten om het echt te meten? Misschien zijn we daar met betere hersenscans binnen enkele jaren veel dichter bij.

BRONNEN:

• “Visual objects approaching the body modulate subsequent somatosensory processing at 4 months of age” Scientific Report 10.1038/s41598-023-45897-4