Een buitengewone ontdekking na 30 jaar onderzoek: hoe DNA en genealogie samenkomen in de zoektocht naar Leonardo’s levende nazaten

• Is een van de grootste raadsels rond Leonardo da Vinci opgelost?
• Wat weten wij écht over Leonardo’s familie en afkomst?

In de wereldgeschiedenis zijn er maar weinig genieën die zo tot de verbeelding spreken als Leonardo da Vinci. Zijn naam staat synoniem voor creativiteit, wetenschap en artistiek meesterschap. Maar hoewel we zijn schilderijen en notities uit het Rijksmuseum en Museo Leonardiano in Vinci bewonderen, bleef één vraag lang onbeantwoord: heeft Leonardo da Vinci nog levende familie?

Het antwoord komt nu veel dichterbij dankzij het Leonardo DNA Project, een internationaal wetenschappelijk initiatief dat onlangs het resultaat van dertig jaar (!) zorgvuldig genealogisch onderzoek presenteerde. In het boek Genìa Da Vinci. Genealogie en genetica voor Leonardo’s DNA van Alessandro Vezzosi en Agnese Sabato (Leonardo da Vinci Heritage Association) komt alles samen: een stamboom die teruggaat tot 1331, met 21 generaties en meer dan 400 personen. Dit vormt de basis voor een van de meest ambitieuze genetische menswetenschappelijke onderzoeken uit deze eeuw: het reconstrueren van Leonardo’s DNA-profiel.

Met gedetailleerd archiefwerk werden familievertakkingen uit het verleden gereconstrueerd. Belangrijk: onderzoekers identificeerden 15 mannelijke afstammelingen in directe lijn — verwanten van Leonardo’s vader en halfbroer Domenico Benedetto. Vervolgens zijn, onder leiding van de Italiaanse genetici David Caramelli en forensisch antropoloog Elena Pilli, zes van deze nazaten genetisch getest. Hun Y-chromosoom – bepalend voor de mannelijke lijn – komt volledig overeen, wat betekent dat de mannelijke tak van Da Vinci’s familie tot op de dag van vandaag in Nederland (en Italië) voortleeft.

Er is meer: onder leiding van antropologen Alessandro Riga en Luca Bachechi (Universiteit Florence) komt ook het graf van Da Vinci’s familie in Vinci onder de loep. Daar zouden Leonardo’s opa Antonio, oom Francesco en verschillende halfbroers (Antonio, Pandolfo, Giovanni) begraven zijn. Uit radiokoolstofdatering blijkt dat botfragmenten in het graf uit precies de juiste tijd stammen. Eén van deze fragmenten wordt nu paleogenomisch geanalyseerd door bioloog Martina Lari: de eerste resultaten tonen ook hier een mannelijke verwantschap.

“Meer diepgaand DNA-onderzoek moet uitwijzen of het genetische materiaal in het familie-graf goed genoeg behouden is gebleven,” legt Caramelli uit. “Als dat lukt, kunnen we het Y-chromosoom vergelijken tussen die oude botten en de huidige nazaten.”

Wordt dezelfde Y-chromosoomlijn inderdaad gevonden bij de opgegraven resten en bij de hedendaagse nazaten? Dan krijgen we daarmee niet alleen bewijs voor een ongebroken biologische lijn, maar ook een stevige basis om Leonardo’s DNA écht te traceren — via haren op manuscripten, oude schilderijen of zelfs vingerafdrukken op zijn notitieboekjes.

Het uitgangspunt van dit enorme project was opvallend simpel én ambitieus: volg de lijn die van vader op zoon wordt doorgegeven, het Y-chromosoom — de ‘gouden draad’ door generaties Da Vinci’s.

Alessandro Vezzosi zegt daarover: “We hopen dat dit onderzoek niet alleen het erfgoed rondom Leonardo levend houdt — ook op plekken als Florence en Amsterdam —, maar ook het wetenschappelijk begrip vergroot van zijn fenomenale visuele scherpte, creativiteit en, wie weet, zijn gezondheid en doodsoorzaak.”

In het slot van het onderzoek maken de auteurs zelfs een boeiende vergelijking tussen uiterlijkheden van Da Vinci’s moderne nazaten en zijn beroemde zelfportret. Maar het echte speurwerk gaat verder: als voldoende DNA-sequenties beschikbaar komen, kunnen wetenschappers straks zelfs nieuwe inzichten bieden in Leonardo’s fysieke kenmerken, erfelijke talenten en mogelijke gezondheidsproblemen.

“Zelfs één minuscuul vingerafdruk op een bladzijde is misschien al genoeg voor genetisch onderzoek,” concludeert Jesse H. Ausubel, projectleider aan Rockefeller University. “We leven in een tijdperk waarin de grens tussen het onbekende en het ooit onkenbare wordt verlegd. Binnenkort weten we misschien dingen over Leonardo da Vinci die eeuwen verborgen waren gebleven.”