Het smelten van permafrost in de Arctische gebieden brengt niet alleen risico’s met zich mee voor infrastructuur en het opnieuw opduiken van oude infectieziekten. Volgens recente inzichten kunnen grotere delen van de Arctis binnenkort ook te maken krijgen met de vrijlating van het kankerverwekkende gas radon – een sluipend gevaar waar nog te weinig aandacht voor is.

Wat is permafrost eigenlijk? Het gaat om grond die al duizenden jaren bevroren is. Helaas wordt deze natuurlijke vrieskou nu bedreigd door de opwarming van het klimaat. Dat merken onder andere bewoners van Lapland, Noord-Noorwegen, Alaska, het noorden van Canada, Groenland en Siberië. Ineens verzakken wegen, ontstaan er scheuren in huizen en raken stroom- en waterleidingen beschadigd: allemaal door het langzaam wegsmelten van de ‘eeuwige’ vorstlaag onder hun voeten.

Een geheime dreiging voor rokers

Jarenlang dachten veel mensen dat de permafrost onaantastbaar was. Maar vanaf 2020 versnelt de dooi. En nu wijst onderzoek uit dat het niet alleen om kapotte elektriciteitskabels of oude ziektes uit de grond gaat. Nieuw probleem: het kankerverwekkende gas radon komt vrij wanneer de beschermende bevroren laag ontdooit.

Dit werd bevestigd in het gerenommeerde vakblad AGU Earth’s Future. De onderzoekers waarschuwen: radon is geurloos, onzichtbaar én radioactief. Dat maakt het extra verraderlijk. In gebouwen kan dit gas zich ophopen zonder dat u het merkt.

Volgens schattingen is wereldwijd ongeveer één op de tien gevallen van longkanker het gevolg van radonblootstelling. Maar vooral voor rokers is het risico veel groter. In diverse Noord-Europese en Arctische regio’s ligt het percentage rokers namelijk beduidend hoger dan gemiddeld.

“Radon is wereldwijd na roken de belangrijkste oorzaak van longkanker. Het effect wordt bij rokers zelfs zo’n 26 keer versterkt. Zeker in noordelijke dorpen waar relatief veel mensen roken, kan onopgemerkte radonophoping dus voor ernstige gezondheidsproblemen zorgen,” merkt professor Paul Glover op, een van de betrokken onderzoekers. “Gelukkig is het risico goed terug te dringen met eenvoudige maatregelen, bijvoorbeeld door goede ventilatie te installeren.”

Let op in kelders: meest risicovolle plekken

Uit het onderzoek blijkt dat woningen met een kelder het grootste risico lopen. Door het smelten van de permafrost kunnen radonconcentraties in kelderruimtes tot wel 100 keer zo hoog worden als normaal, en dat jarenlang. Dit effect geldt vooral voor oudere huizen zonder moderne ventilatie, zoals je veel aantreft in delen van Noord-Zweden, Lapland en op Groenland.

• Heeft uw woning een kelder? Laat deze testen op radon, zeker als u in een Arctisch gebied woont.
• Ventileer kelderruimtes – een eenvoudige afvoer kan al veel verschil maken.
• Overweeg het gebruik van radon-detectoren, verkrijgbaar bij Nederlandse bouwmarkten zoals Gamma of Praxis.
• Rookt u? Weet dat het gecombineerd risico van roken en radon flink hoger is.

Wat veel mensen verrast: met relatief simpele stappen – meer ventileren, structureel meten en tijdig signaleren – kunt u als bewoner veel zelf doen om gezondheidsproblemen te voorkomen. In Scandinavische landen is dit al een bekend aandachtspunt in de bouw van nieuwe huizen, een goede ontwikkeling die hopelijk in Nederland en andere Europese landen wordt overgenomen.

Kiezen voor veiligheid in een veranderend klimaat

De wetenschap is er duidelijk over: het smelten van permafrost is niet alleen een ver-van-ons-bed-show uit het nieuws. Ook in Nederlandse universitaire onderzoeken wordt radon tegenwoordig als opkomend risico voor de volksgezondheid genoemd. Zeker voor wie in het noorden woont of een huis bezit op grond met risico op bevriezing en dooi, is het goed zich hier bewust van te zijn.

Wilt u zich verder verdiepen? Raadpleeg lokale instanties zoals het RIVM of de GGD voor praktische adviezen over radon, of overleg met een bouwkundige bij twijfel over de ventilatie in uw woning. Zo blijft uw huis gezond, ook als het klimaat om ons heen blijvend verandert.