Grasbranden zijn vaak omstreden in Nederland, maar wist u dat gecontroleerd vuur een onverwacht positief effect heeft op bedreigde spinnenpopulaties? Onderzoekers uit Brno en ecologen wereldwijd tonen aan dat, mits op verantwoorde wijze ingezet, vlammen cruciaal blijken voor het in stand houden van zeldzame soorten en waardevolle natuurgebieden.

Vuur in het landschap: van vroeger tot nu

‘Branden horen bij de natuur’ — het klinkt misschien tegendraads, maar historisch gezien klopt het. Eeuwenlang gebruikten boeren in Drenthe of op de Veluwe vuur om het grasland te vernieuwen, verbossen tegen te gaan en ruimte te geven aan kwetsbare flora én fauna. Het verbod op grasverbranding sinds 1955 betekende een breuk met deze traditionele beheermethoden.

Hoe spinnen profiteren van gecontroleerde branden

Uit recente studies blijkt: moderne beheerders zouden het gecontroleerd toepassen van vuur juist moeten omarmen. Waarom? Brand creëert open plekken in dichte graslanden waar zeldzame, warmteminnende spinnen – zoals de boswolfspin (Alopecosa striatipes) – hun toevlucht vinden. Dichte, monotone vegetatie maakt het deze specialisten immers lastig om te overleven.

• Nieuw habitat: Vuur verwijdert de oude plantresten en opent het terrein.
• Zaadkieming: Planten als struikheide (veel voorkomend op de Utrechtse Heuvelrug) profiteren van het microklimaat na een brand.
• Wie verdwijnen? Overtollige, agressieve grassoorten en ongewenste houtopslag worden beperkt.

“Regelmatig vuur is altijd onderdeel geweest van onze natuur. Planten als heide hebben het zelfs nodig voor hun verspreiding – zonder brand zouden ze binnen enkele jaren verdwijnen,” aldus bioloog Tomáš Hamřík van de Mendel-universiteit.

Waarom een verbod soms averechts werkt

Ironisch genoeg kan het weigeren van gecontroleerd branden juist de biodiversiteit schade toebrengen. Een dik pak dode bladeren, gras en afgevallen takken – ja, de zogenoemde ‘staart’ – maakt het voor kwetsbare soorten nagenoeg onmogelijk te overleven. Vooral bodemsoorten, zoals onze zeldzame wolfspin, staan hierdoor extra onder druk.

Aandachtspunten bij gecontroleerd branden

• Niet elk jaar: Pas vuur slechts af en toe toe – eens per vijf à zes jaar op een plek is vaak genoeg.
• Kleine oppervlaktes: Grootschalige branden zijn funest voor het bodemleven, beperk het tot kleine vlekken.
• Ideale timing: Kies voor periodes buiten de actieve tijd van dieren, bijvoorbeeld tijdens wintervorst.
• Combineren met begrazing: Na een brand kan een kudde schapen helpen om de opkomst van jonge grassen te reguleren.

Wat betekent dit in Nederland voor 2025?

Hoewel gecontroleerde branden, geïnspireerd door onderzoek uit Tsjechië, in ons land nog verboden zijn, klinkt de roep uit de praktijk steeds luider. Natuurbeheerders op de Sallandse Heuvelrug of de Brabantse heides zoeken met de overheid naar flexibeler wetgeving.

Mogelijke wetswijzigingen zijn in zicht: het kabinet overweegt voor Natura 2000-gebieden en strikt beschermde natuur in overleg gecontroleerde grasbranden onder toezicht toe te staan. Dit biedt nieuwe kansen om met lokaal maatwerk te werken aan biodiversiteit. Voorwaarde blijft natuurlijk: altijd onder strakke regie van natuurbeheer en brandweer.

Samengevat: waar vuur met beleid ingezet wordt, krijgt de natuur er verrassend veel voor terug. Van zeldzame spinnen tot unieke heideplanten – vuur bewijst zich opnieuw als bondgenoot van de biodiversiteit, juist hier in Nederland.