Generatiekloven veranderen onze kijk op werk en vrije tijd

De vraag “Wat doen we eigenlijk met onze tijd?” staat anno 2025 meer dan ooit centraal. Waar besteden we aandacht aan, en waarom raken we verveeld? Boeken en universiteiten duiken diep in dit onderwerp. Nog maar gisteren vond er in het Amsterdamse De Balie een debat plaats, waar Josefa Ros, voorzitter van de Society for Boredom Studies, samen met andere experts haar visie deelde. Interessant om eens stil te staan bij één specifiek aspect: leeftijd.

Op de Nederlandse werkvloer ontmoeten vandaag de dag wel vier of vijf generaties elkaar. Babyboomers (geboren tussen 1946-1964), generatie X (1965-1980), de allesbesproken millennials (1981-2000) en de kersverse generatie Z (tot 23 jaar). Elke groep groeide op in een totaal ander tijdsbeeld, met andere normen en waarden in het gezin.

Neem bijvoorbeeld een recent afgestudeerde die haar eerste baan startte midden in de coronapandemie. Zij hecht nu veel waarde aan flexibel werken en online communiceren. Tegelijkertijd staat er een collega die in 2008, tijdens de financiële crisis, begon en juist veel belang hecht aan zekerheid, vaste werktijden en het bekende negen-tot-vijf-ritme – een week lang, elke week. De babyboomers tenslotte: zij voelen vaak sterke loyaliteit aan hun werkgever en vinden het helemaal niet vreemd om wat langer te blijven voor het collectief.

Dit alles beïnvloedt hoe we werken, maar ook hoe we ons vrijetijd besteden. Uit een enquête van het Amerikaanse ministerie van Werk blijkt: generatie Z besteedt gemiddeld vijf uur per dag aan ontspanning. Boomers zitten hier zelfs boven met meer dan zeven uur vrije tijd per dag. Millennials en generatie X? Gemiddeld ongeveer vier uurtjes.

Ook lezen de boomers veruit het meest, terwijl de jongere generaties zien hoe hun leestijd juist sterk afneemt. Het omgekeerde geldt voor social media: generatie Z zit op platforms als TikTok en Instagram bijna twee keer zoveel als hun (groot)ouders.

Lezen versus sociale media

Tijd besteden aan lezen of aan sociale media heeft direct effect op onze mentale gezondheid. Onderzoekers van Stanford en de Universiteit van Minnesota ontdekten dat mensen die een waterval van 20 meter in het echt zagen, de tijd langzamer ervoeren en zich meer details herinnerden dan mensen die een VR-video bekeken waarbij tientallen watervallen langskwamen.

Hetzelfde gebeurt met boeken: wie leest, focust zich intens en voert een soort innerlijke dialoog. Op sociale media daarentegen, wordt volgens de wetenschappers “content vooral geconsumeerd, minder echt begrepen”.

In slechts vier generaties zijn we beland van eerste telefoonlijnen naar breedband internet, van busreizen naar Marsmissies. Huizen kopen, kinderen krijgen, pensioen: in het verleden markeerden we het leven aan de hand van vaste momenten. Nu bepaalt technologie dat we flexibel zijn: je kiest zelf wanneer en hoe je scholing volgt, of en wanneer je trouwt, kinderen krijgt – en dankzij medische technologie is zelfs je sterfdatum niet meer zo strikt.

Dit alles heeft ook onze relatie met de klok veranderd. We bekijken tijd niet langer alleen als arbeidstijd, maar als een hulpmiddel om het leven zelf in te richten. Minder werken, meer tijd voor sport, of een uurtje rust. Vrije tijd is zelfs een nieuwe economie geworden: ga maar na, uw ouders of grootouders namen misschien nooit vakantie, nu is een sabbatical of Workation in Portugal de standaard.

Het grootste vraagstuk is niet of minder werken onze productiviteit schaadt. De kern is: onze aandacht is een ruilmiddel geworden. Bedrijven, apps en zelfs individuen vechten om een stukje van onze tijd, in ruil voor vermaak. Voor het eerst in de geschiedenis heeft elke minuut een prijskaartje. Wat dat in de toekomst met ons doet, weten we eigenlijk nog niet.

Josefa Ros en de kunst van het vervelen

Wie ouder is dan veertig groeide op in een tijd zonder mindfulness — wachten deed je gewoon. Geen mobieltjes, geen spelletjes. Hooguit een boek om door te komen. Maar gek genoeg was verveling minder een probleem. Verveling fungeert als een rem op de tijd: als je je verveelt, lijkt de tijd trager te gaan en kun je vastlopen. Toch stelt Josefa Ros, hoogleraar filosofie en gerenommeerd expert op boredom studies, dat doelbewust aanzetten tot verveling geen nut heeft. “Je kunt een ander niet expres vervelen. Niemand doet zichzelf dat vrijwillig aan – het leidt niet per se tot creativiteit.”

De les? Laat mindfulness en verplicht vervelen los. Gebruikt u uw tijd om in actie te komen, iets te ondernemen. Dat is de enige weg naar betekenis en ontwikkeling — generaties lang en universeel.