Wat beperkt ons geluk — en heeft het zin om het na te jagen?

Heeft u ooit gemerkt dat geluk altijd een stapje sneller lijkt te gaan, hoe hard u het ook probeert in te halen? Succesvol zijn, nieuwe doelen bereiken, een mooi huis in Utrecht of promotie bij ABN AMRO — en toch blijft het gevoel van tevredenheid uit. Waar zijn we eigenlijk naar op zoek? Is geluk iets wat we daadwerkelijk kunnen vangen, of is het net als de horizon: altijd nét uit bereik? De wetenschap biedt interessante inzichten, maar dit thema vraagt absoluut om een bredere blik dan alleen cijfers en studies.

Laten we eerlijk zijn: geluk is geen simpele rekensom. Wat het voor u betekent, kan totaal anders zijn dan wat uw buurvrouw in Rotterdam ermee bedoelt. Maar één ding is duidelijk: het luxeprobleem om überhaupt over geluk na te denken, is relatief nieuw. Sterker nog, veel Nederlanders raken juist gestrest van de ‘druk om gelukkig te zijn’. Om het met een glimlach op Jokers wijze te zeggen: zijn we niet soms honden die auto’s najagen, maar geen idee hebben wat te doen als we ze eindelijk te pakken hebben?

Wetenschappers proberen ons gedrag graag te verklaren vanuit de evolutie. Zo hoor je wel eens dat geluk een ‘onhaalbaar doel’ zou zijn, zodat we steeds blijven bewegen en alert blijven op kansen en gevaren. Klinkt logisch, maar als je kijkt naar dieren klopt dit beeld niet helemaal. Een cavia blijft niet op zoek naar water als zij geen dorst heeft — haar verlangens zijn tijdelijk en ze ontspant zodra haar behoeften zijn vervuld.

Wat wel klopt: geluk betekent niet dat u altijd blij moet zijn. In de psychologie wordt geluk tegenwoordig vaak omschreven als een overwegend positieve, stabiele gemoedstoestand — meestal gekoppeld aan het bereiken van persoonlijke doelen. Het is iets anders dan vreugde (dat is vluchtiger), en het betekent zeker niet dat elk moment van een ‘gelukkig’ leven alleen maar positief voelt. Het gaat meer om het algemene gevoel over de tijd — met ruimte voor ups én downs.

Misschien kent u de term ‘hedonistische tredmolen’. In de jaren ’70 lieten Brickman en Campbell al zien dat mensen vaak wennen aan zowel goede als slechte gebeurtenissen. Met andere woorden: na groot succes of diepe tegenslag keren we meestal terug naar ons ‘begingeluksniveau’. Dus zelfs na de jackpot bij de Staatsloterij of na een moeilijke scheiding: het blijvende geluk blijft uit.

Gelukkig is er hoop. Nieuw onderzoek toont aan dat uw ‘basisgeluk’ wél kan veranderen, bijvoorbeeld door betere levensomstandigheden of meer vrijheid. Nederland scoort hier internationaal hoog: landen met meer rechten en sociale zekerheden hebben gemiddeld gelukkiger inwoners. En toch zijn de evolutionaire psychologen ergens óók realistisch: onzekerheid triggert spanning en motivatie. De reis naar uw doel geeft soms letterlijk meer voldoening (dopamine!) dan het doel zelf — geen wonder dat u soms teleurgesteld bent als uw grootste wens eenmaal is vervuld.

Eén ding is duidelijk: een snelle, feilloze formule voor geluk bestaat niet — maar u kunt haar met opgeheven hoofd blijven zoeken. Die zoektocht is geen illusie. En als het ooit te lastig wordt: denk eraan dat het inschakelen van een professionele psycholoog in 2025 gebruikelijk, deskundig én maatschappelijk geaccepteerd is.

Laat u geen knollen voor citroenen verkopen:

• Positieve psychologie heeft in Nederland de afgelopen jaren veel aandacht gekregen, van inspiratiesessies op de Zuidas tot feelgoodboeken bij bol.com. Maar laat u niet misleiden: hoewel er waardevolle elementen tussen zitten, voldoet deze stroming nog niet altijd aan de wetenschappelijke eisen van de moderne psychologie. Volgens recente onderzoeken ontbreekt het aan een degelijk theoretisch kader, gerichte methodiek en solide herhaalbaarheid van resultaten. Kortom: voor écht duurzame verandering en welbevinden is een erkende psychologische begeleiding altijd de beste keuze.

Bronnen (MLA):

• Brickman, P., & Campbell, D. T. (1971). Hedonic relativism and planning the good society. In M. H. Appley (Ed.), Adaptation-level theory (pp. 287-305). New York: Academic Press.
• Diener E., Lucas R.E., “Hedonic Treadmill”. In: Michalos A.C., editor(s). Encyclopedia of Quality of Life and Well-Being Research. Springer Netherlands; 2014., pp 2765-2767., https://doi.org/10.1007/978-94-007-0753-5_1278
• Kringelbach M.L., Berridge K.C., “The Joyful Mind”. In: Kringelbach M.L., Berridge K.C., editors(s). Pleasures of the Brain. Oxford University Press; 2010., pp 1-15., https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16719675/