Ben je ooit opgevallen hoeveel mensen onaangename leiders bewonderen? Nieuw psychologisch onderzoek met 2000 Nederlanders onthult waarom dat niet alleen met de baas te maken heeft, maar ook met hoe wij zelf naar de wereld kijken.

• Psychologen waarschuwen: AI is een sociale Pandora’s doos, bevordert destructief gedrag
• Kunstmatige intelligentie verandert ons denken – en dat brengt risico’s, volgens experts

Iedereen kent wel iemand die stiekem (of openlijk) ontzag heeft voor de keiharde baas. Of misschien herken je het bij jezelf: het idee dat die strenge leidinggevende je juist sterker en succesvoller zal maken, omdat “het echte leven” nu eenmaal een strijd is. Sommigen prijzen dit soort bazen alsof ze de zaak gaan erven en accepteren bijna met dankbaarheid een portie werkdruk, micro-management en openlijke stress. Alsof je daarvan een geslepen professional wordt op de Amsterdamse arbeidsmarkt. Klinkt herkenbaar? Dan ben je niet de enige. Maar wat zit er psychologisch achter deze bewondering voor leiders die weinig compassie tonen?

Uiteraard is ons gedrag altijd het resultaat van veel factoren: biologie, jeugd, cultuur, zelfs toeval. Toch wijst nieuw empirisch onderzoek door de Amerikaanse Psychologische Associatie, gepubliceerd in het Journal of Personality and Social Psychology, op een bijzonder relevante factor: jouw persoonlijke kijk op het leven. Zie je de wereld als een plek van samenwerking, of als een meedogenloze jungle waar winnen het enige telt?

Het leven is géén onophoudelijke competitie. Niet altijd wint de sterkste en pure hardheid is zelden de allerbeste strategie, óók in de natuur. Veel mensen halen Darwin aan om rivaliteit te rechtvaardigen, maar volgens de evolutieleer zijn altruïsme en samenwerking juist cruciaal voor het overleven van soorten. In de natuur zie je dat gemeenschappen elkaar helpen: familieleden zorgen voor elkaar zonder iets direct terug te verwachten, individuen delen voedsel in schaarste, en soms zie je zelfs adoptiegedrag tussen heel verschillende diersoorten.

Dat zit diep in ons DNA: samenredzaamheid verhoogt je overlevingskansen meer dan individualisme en je familie draagt immers vrijwel hetzelfde genetisch materiaal als jij. Dus, waarom zouden we vasthouden aan het idee dat keiharde competitie nou zo logisch is? De natuur als excuus voor rücksichtslos gedrag? Die vlieger gaat echt niet op.

Om te achterhalen wat bepaalt of we onaangename bazen bewonderen, analyseerden onderzoekers het gedrag en de overtuigingen van ruim 2000 volwassen deelnemers uit Europa en de VS. In hun experimenten kregen deelnemers situaties te zien van verschillende typen leiders: van verbindend en empathisch tot uitgesproken autoritair, controlerend en dominant. Hoe beoordeelden mensen deze stijlen?

De uitkomst was opvallend. Degenen die het leven zien als een voortdurende strijd, vonden de autoritaire, kritische leiders competenter en effectiever dan hun meer samenwerkingzoekende collega’s.

Interessant: ook als de deelnemers dachten aan iconen uit het bedrijfsleven – denk aan een Frans van Houten (Philips) of Frits van Eerd (Jumbo) – gingen mensen met een “strijd-mentaliteit” er automatisch van uit dat hun succes gebaseerd is op meedogenloze, zo niet soms bijna wrede strategieën. Ze hadden daar geen bewijs voor nodig: het klonk logisch, zelfs positief. Dit illustreert dat je wereldbeeld niet enkel bepaalt wie je waardeert, maar zelfs hoe je het verleden van leiders retrospectief inkleurt.

Misschien het meest spraakmakende aspect van de studie: medewerkers met een competitieve blik vinden het niet alleen makkelijker om onder bazen met harde hand te werken, ze zoeken het soms juist op. Ze voelden zich comfortabeler bij dergelijke leidinggevenden, bleven langer op hun plek en werkten – geen toeval – vaker al onder dominante managers dan collega’s met een samenwerkingsgerichte levenshouding.

Uiteindelijk creëert dit een “natuurlijke selectie” op de werkvloer: keiharde bazen houden vooral mensen om zich heen die hun gedrag niet bestrijden, maar juist toejuichen. Zo blijven die stijlen bestaan, sterker nog: ze worden cultureel verankerd.

Of, om Ellie Arroway te citeren uit de film Contact: “De wereld is wat wij ervan maken.” Dit onderzoek lijkt een hands-on-voorbeeld: Hoe meer we concurrerend denken, hoe meer we bijkans onbewust meedogenloos leiderschap normaliseren. Als we willen dat het anders wordt, is het niet genoeg om van bovenaf te sturen: het begint bij hoe wij zélf kijken naar samenwerking, succes en macht.

PRAKTISCHE TIP: Herken het mechanisme – kies bewust je werkcultuur

• Het is niet altijd duidelijk wat er eerst kwam: een harde baas of competitief ingestelde medewerkers. Feit is dat mensen met zo’n wereldbeeld vaker geneigd zijn te blijven werken voor dominante leidinggevenden en daarvoor zelf een verklaring vinden. Soms passen ze hun eigen houding aan hun werkplek aan, en niet andersom.

REFERENTIES (MLA):

• Nguyen, Christine, en Daniel Ames. “Savvy or Savage? How Worldviews Shape Appraisals of Antagonistic Leaders.” Journal of Personality and Social Psychology, gepubliceerd online 14 juli 2025, American Psychological Association. doi:10.1037/pspa0000456.